DE KAATSBAAN TE ALKMAAR
door Mr. J. Belonje
In de tegenwoordige tijd hebben velen de
neiging om, wanneer het gaat over het
kaatsspel en kaatsbanen, de mening uit te
spreken, dat het hierbij om een typisch
Friese aangelegenheid zou handelen. Frie
zen mogen dan veel eigens hebben, maar
deze zaak is toch géén zuiver Friese, want
bijvoorbeeld in Vlaanderen is dit spel lang
niet zeldzaam en het staat daar bovendien
in hoge ere sedert jaren her.
Eén kaatsbaan is in de begintijd der Franse
Revolutie voor de geschiedenis van bijzon
dere betekenis geweest. In de zuidelijke
stadswijk van Versailles, het Quartier St.
Louis, nabij het kasteel is de Kaatsbaan
"salie du jeu de paume" de localiteit
geweest, waar de Nationale Vergadering
haar zittingen hield. Toen dan in die tijd
de Groot-Ceremoniemeester des Konings,
de Markies De Brège aldaar verscheen om
te verklarendat deze vergadering ontbon
den was, voegde de Graaf Mirabeau hem
de beslissende woorden toe "Allez dire a
votre maïtre que nous sommes ici par la
volonté du peuple. et que nous n'en sorti-
rons que par la force des bayonettes"."
Vanouds hebben op tal van plaatsen in ons
land kaatsbanen bestaan. Amsterdam had
een kaatsbaan en een kaatsbaanpad,-' in
Den Haag was er een tussen het Hof
poortje en de Provoost terwijl daar ook
een kaatsvereniging bestond.1' Te Utrecht
was er een naast de kapittelkerk van St.
Jan; te Dieren lag ten westen van het jacht
slot van die naam een in dit geval over
dekte kaatsbaan, die nog kort voor zijn
dood, in november 1650 door prins Willem
II gebouwd was maar door diens zoon, de
Koning-Stadhouder tot stal was inge
richt.4' Om Leiden lagen verschillende
kaatsbanen, die druk door studenten
bezocht werden.5' Het blijkt, dat in Den
Briel omstreeks het midden der XlXe
eeuw de kaatsbaan werd "verwijderd", dat
op 8 maart 1650 door de raad van Harder
wijk werd toegestaan om een kaatsbaan in
het Nonnenklooster te maken en dat te
Culemborg blijkbaar al in de XVIe eeuw
"op het plein of Het Voorburg van ouds
de Kaetsbaan met een hoogen muer
omringt nu tot een woonhuis vertimmert
en thans bewoont van Cathuisers".6' Te
Groningen waren tenminste drie kaats
banen. telkens annex herbergen7' en te
's-Hertogenbosch heette deze, die aan de
St. Jorisstraat lag "Het Kalts^jj*!", zijnde
804
in 1613 "eene hooge rontsomme opgemet
selde caetsbane ende een ledich plaetsken
vóór de voors. catsbane liggende".8' Voor
zover ik heb kunnen nagaan is in ons land,
Friesland daargelaten, slechts het restant
van één kaatsbaan bewaard gebleven en
wel te 's-Heerenberg. Daar heeft Graaf
Willem van den Bergh in 1560, omdat hij
bij zijn zwager Herman van Neuenahr in
diens kasteel te Meurs veel genoten had
van het destijds zo geliefde balspel, in de
Vinckenberg, west van zijn huis een kaats
baan laten maken, waarvan de contracten
met metselaar en timmerman bewaard
gebleven zijn. Hij eiste, dat die aannemers
zorgen zouden, dat het gebouw ingericht
zou moeten zijn als dat te Meurs, maar
langer en breder en gedekt met dennen
boorden. Een oudere kaatsbaan werd
daar, doch op een andere plek, al in 1545
vermeld.9'
Met dat al mag het geen wonder heten,
dat ook te Alkmaar sedert ca. 1600 een
kaatsbaan heeft bestaan. Opmerkelijk is
hier de plaats geweest, die men voor het
spel heeft ingeruimd. De kaatsbaan was
immers min of meer te zoeken onder de
beschutting van de stadswal die door een
hoogte van omstreeks 10 meter uitzonder
lijk hoog opgeworpen ballen binnen de
perken houden kon. Een merkwaardige
analogie in deze is te vinden geweest in
het bescheiden Zeeuwse stadje Arne-
muiden, dat de lezer zich overigens wel
herinneren zal door het even dramatische
als populaire lied over zijn stadsklok
Daar bestond eveneens een kaatsbaan, die
halfzijdig in dit geval aan de noordkant
begrensd werd door een hoge stadswal.10'
Het oorspronkelijke kadastrale blad der
sectie B. aldaar, daterende uit de tijd van
de inlijving van de Nederlanden bij Frank
rijk vertoont er een wal met buitengracht,
omvattende naast elkaar drie bastions en
twee courtines, terwijl een weg duidelijk
derwaarts loopt, getiteld "Rue du jeu de
Paume".1"
Uit het vorenstaande blijkt al, dat er kaats
banen hebben bestaan, die van gebouwen
voorzien waren, zoals die te Versailles (tot
welke groep b.v. ook het beroemde "Ball-
haus" te Wenen behoord heeft), doch dat
bij de meesten het spel in de open lucht
plaats vond. De Alkmaarse ressorteerde
onder de tweede categorie.
De zuid-oosthoek der Alkmaarse vesting
