Wat is een hofje?
t
Inleiding:
Het is goed om zich bij de behandeling van het thema „hofje" duidelijk
voor ogen te houden wat in dit verband onder een hofje verstaan moet
worden. We hanteren de volgende definitie: Een hofje is een gebouw
of complex van gebouwen, al dan niet rondom een binnenplaats
gelegen, dat gesticht is door particulier, niet-kerkelijk, initiatief met
als doel het bieden van huisvesting aan een bepaalde categorie van
de bevolking en waarvan de eigendom en het beheer nog in handen
zijn van het oorspronkelijk daarvoor ingestelde college. Hieruit volgen
de elementen die bepalend zijn voor een hofje: het gebouw, de oor
sprong uit particulier initiatief, de doelstelling: huisvesting voor een
bepaalde bevolkingscategorie en het nog functioneren van het bij de
stichting ingestelde college (van regenten of hoe zij zich ook noemen)
van bestuur.
Wanneer we dit toepassen op de
Alkmaarse hofjes, blijkt, dat er
nog slechts 6 dergelijke instellingen
zijn die aan alle vereisten voldoen.
Deze tentoonstelling betreft dus
in de eerste plaats die hofjes.
Omdat de zorg voor het behoud
van de waarde van de hofjes als
monument in (stede)bouwkundige
zin de aanleiding tot de tentoon
stelling is geweest, zijn drie hofjes
toegevoegd die niet meer de
oorspronkelijke bestemming heb
ben en in een geval ook niet meer
het oorspronkelijke college.
Wat is een hofje?
„Hofje" is de meest algemeen
gangbare naam voor het soort
instellingen als hierboven omschre
ven. Bij grotere complexen is soms
het verkleinwoordje weggevallen
(b.v. het Sint Pietershof in Hoorn).
Hier kan zich echter ook een grote
verwarring voordoen, zoals in
Alkmaar dikwijls gebeurt t.a.v. het
Hof van Sonoy, dat het hof,
d.w.z. de residentie, was van
Diderik van Sonoy, de stadhouder
van het Noorderkwartier bij het
begin van de 80-jarige oorlog. Dat
in dit huis later het diaconiehuis
voor oude mannen en vrouwen
van de Ned. Hervormde gemeente
gevestigd was, heeft ertoe bijgedra
gen dat sommigen het Hof van
Sonoy ten onrechte een hofje
noemen.
Er zijn ook veel lokale verschillen
in de benaming: in Groningen en
Leeuwarden spreekt men van
gasthuis, in Utrecht van camere-
nen, elders vinden we soms
gewoon: stichting.
In Alkmaar heten dezelfde instel
lingen provenhuis. De namen
hofje en pro venhuis zullen hier in
het vervolg door elkaar gebruikt
worden. De oude naam provenhuis
legt de nadruk op de bestemming
van het gebouw, evenals het
noordelijke gasthuis; hofje en
cameren gaan daarentegen uit
514
