Het is opmerkelijk is dat er in september 1593 niet gesproken werd over
het vervangen van een overtoom door een sluis. Overtomen met een windas
of lier, vond men op diverse plekken in de dijk rond het Schermereiland,
onder andere te Driehuizen.5 Herman Meddens opperde in 1972 dat er
misschien ook een dergelijke installatie was over de dam tussen de
Tuingracht en de Rijpsloot in De Rijp.6 Die zou dan in 1594 door een sluis
zijn vervangen. Hier blijkt echter niets van. Wel is er in 1613 sprake van het
verleggen van een overtoom aan de oostkant van het dorp ("den overtoom
opt oost"). Die werd dat jaar naar een andere, helaas niet genoemde, plek
verplaatst.7
De bakstenen schutsluis van Jan Adriaensz. Leeghwater
De Rijp groeide vanaf het einde van de 16eeeuw razendsnel. In 1607
maakte het dorp zich los uit het verband met Graft. De welvaart valt duidelijk
af te leiden uit de bouw van het prestigieuze raadhuis op de Kleine Dam dat
in 1630 gereed kwam. Het besluit om een raadhuis te bouwen viel reeds in
april 1625, maar de uitvoering liet nog enkele jaren op zich wachten. Er
waren namelijk dringender projecten. Er werd in 1625 een nieuwe haven
aangelegd. Mogelijk staat de vervanging van de houten schutsluis in
hetzelfde jaar door een uit baksteen opgemetseld exemplaar hiermee in
verband. Het kan echter ook zijn dat de oude schutsluis na bijna dertig jaar
zo slecht en verrot was dat men niet meer onder nieuwbouw uit kon.8
Een duidelijk besluit om een compleet nieuwe sluis te bouwen is helaas
niet overgeleverd. Op 11 juni 1625 was echter duidelijk de kogel door de
kerk. De vroedschappen bepaalden toen de plek waar de dam aan de
westzijde in de Rijpsloot diende te komen. Die dam was nodig om de
bouwput droog te maken en te houden en de vroedschappen bepaalden dat
hij gelegd moest worden bij de luifel van de herberg van Machteld Bruyns.
Die luifel zat overigens in de weg en zij moest hem weghalen, zo bepaalden
de vroedschappen enkele dagen later op 17 juni. Dezelfde dag werd ook de
plek van de dam aan de oostkant van de bouwput bepaald, namelijk bij de
achterste gang van het huis van Meester Steven Pietersz. Bosch, de machtige
chirurgijn, vroedschap en oud-schepen. Bij de luifel van de herberg van
Machteld Bruyns moest een stenen kaai komen tot de Dam aan toe en ook
besloten de Rijper regenten tot het ophogen van de straat aan de noordzijde
van de kerk. Veruit het belangrijkste besluit van deze zonder twijfel drukke
dag voor de vroedschappen was echter "...dat men de Sluijs opt oude
vondament van[de] langte en[de] wijte sullen maken". De nieuwe sluis kreeg
dus dezelfde afmetingen als de oude. Hij kwam waarschijnlijk nog voor de
winter gereed. In mei 1626 bepaalde het dorpsbestuur ten slotte dat de
