Herman Kaptein schreef de volgende korte inhoud van zijn lezing:
Van hoog water tot Leeghwater
De Hollandse veenontginningen en inpolderingen blijven boeien. Natuur
lijk is dat niet vreemd: kijk om je heen en je ziet de diepe en duidelijke
sporen die zij in het landschap hebben getrokken. De toerist die het groene
hart van Noord-Holland betreedt, wordt hier niet voor niets ontvangen als
bezoeker van 'Het land van Leeghwater'. Niet alleen in de hedendaagse bele
ving maar ook in het onderzoek naar het Hollandse verleden kan men moei
lijk om de waterstaatkundige ontwikkeling heen. Vanaf de eerste bewoning
moesten de inwoners immers alles op alles zetten om het hoofd boven water
te houden. De Hollanders zijn duidelijk als overwinnaar uit deze eeuwenlan
ge strijd tegen het water tevoorschijn gekomen. Na het pompen of verzuipen
ontstond hier al vroeg een moderne samenleving met economische groei en
culturele bloei.
Hoe is deze - op het eerste gezicht tegenstrijdige - ontwikkeling te verkla
ren? Hoe kon in een gebied waar het landschap zoveel problemen opleverde
de 'eerste moderne economie' ontstaan? Vaak is de mening verkondigd dat
de grillige natuur bepalend is geweest voor het karakter van de Hollanders.
Zij hebben geleerd hard en sober te werken en de natuurlijke belemmeringen
niet uit de weg te gaan maar te overwinnen. Aldus kon de Gouden Eeuwer de
wereldzeeën veroveren. Tegenover deze psychologische verklaring is de laat
ste dertig jaar een andere verklaring ontwikkeld. Deze is voortgekomen uit
een geheel nieuwe visie op de landschappelijke veranderingen en het grond
gebruik na de ontginningsperiode (1000 - 1350). De recente inzichten hier
over hebben ons beeld van de vroegste geschiedenis van het Hollandse veen
gebied fundamenteel veranderd.
De lezing richt zich vooral op deze relatie tussen het landschap en het
economische leven in Noord-Holland tot aan de grote inpolderingen. Hoewel
gekeken wordt naar de gehele provincie zal het duidelijk zijn, dat deze kwes
tie ook alles te maken heeft met de geschiedenis van het Schermereiland, het
huidige Eilandspolder. In het tweede deel van de lezing komen de Noord-
Hollandse en de Schermereilandse ontwikkeling daarom moeiteloos samen
in de persoon van Leeghwater. De vraag die dan centraal staat is die naar
zijn betekenis voor de molentechnologie en de inpolderingen.
februari 2004
Herman Kaptein
