gen vond, gedurende enkele dagen en afhankelijk van het weer, plaats in
overdekte loodsen met wanden waarin met schoepen de in- en uitlaat van
lucht te regelen was. Te sterke droging of bevriezing hadden droogscheuren
of kromtrekken tot gevolg. Na het drogen werden de pannen gebakken in
ovens met een capaciteit van 14000 tot 22000 stuks. Het bakken en afkoe
len van rode pannen nam doorgaans één week in beslag, bij grijze pannen
duurde dat iets langer. In het begin van de 19e eeuw begon men dit proces
reeds te mechaniseren en werden dakpannen tenslotte met behulp van
strengpersen vervaardigd, waarbij uit een spuitmond de plak klei gegolfd
eruit kwam en al of niet automatisch op maat werd afgesneden.
De kleuren van de dakpannen waren rood en grijs, ook wel blauw of
zwart genoemd. De rode pannen hadden het hele bakproces doorgemaakt
terwijl bij de grijze dakpannen de luchttoevoergaten van de oven tijdens het
bakproces werden gesloten. Het vuur werd gesmoord, waardoor de grijze
dakpannen ook wel gesmoorde pannen werden genoemd. Als het smoren
niet goed of voldoende gebeurde kwamen pannen uit de oven die gedeelte
lijk rood en grijs waren en daarom gevlamde of genuanceerde pannen wer
den genoemd. Doordat de oven na het smoren gesloten bleef en afkoelen
heel geleidelijk ging was de kwaliteit van deze pannen doorgaans beter. Het
duurde langer en daardoor waren deze pannen duurder ert zijn door de
Hollandse zuinigheid ook minder toegepast. Gek genoeg is er momenteel
een groot tekort aan rode dakpannen terwijl er genoeg oude grijze pannen
zijn. Men onderzoekt nu of de grijze pannen bij een nieuw ongesmoord
bakproces rood zullen kleuren. De dakpannen worden hier en daar nog
mondjesmaat gemaakt maar zijn na de eerste wereldoorlog verdrongen
door andere soorten plattere pannen en na de tweede wereldoorlog kwa
men verbeterde gegolfde pannen. De verbeteringen betroffen vooral de slui
tingen op elkaar waardoor de elementen minder invloed kregen op het dak
hout als ondergrond en vogels verhinderd werden om hun nesten onder de
pannen te maken. De verbeteringen vergden ook meer hulpstukken. Waar
bij de oude pannen slechts vorstpannen op de nokken nodig waren, zijn bij
de nieuwe pannen aan alle zijden van het dak aangepaste elementen nodig,
mede ook door de wens om strakkere daken te maken. Een ander effect
was dat de dakpannen uiterst maatvast moesten zijn en de speling onder
ling danig werd beperkt. Bij de oude dakpannen was een ruime speling in
alle richtingen mogelijk en was hier en daar een vervorming een welkome
verlevendiging. Bovendien moest zo'n dak nog enkele stormen doorstaan
om helemaal "lekker te komen liggen". Zo mag je weer blij zijn dat je iedere
dag langs een simpel doeltreffend product mag lopen met zo'n rijke
historie.
F red Hoek
77
