De merkwaardige reis van een 18de- eeuwse walvisvaarder
Voorjaarslezing
Dit eerste nummer van de Chronyke in het jaar 2000 heeft een wat experi
menteel karakter. Doorgaans treft u in de Chronyke een bonte mengeling
van bijdragen over allerlei onderwerpen aan. Dankzij de voortschrijdende com
puter-technologie zijn we nu ook in staat om oude teksten in facsimile te repro
duceren en zo zeldzame en bijna vergeten geschriften onder uw aandacht te
brengen. In dit nummer vindt u de tekst van een klein boekje dat wordt bewaard
in het Museum 'In 't houten huis'. Het bevat het relaas van een walvisvaarder uit
Hamburg, die in 1769 uitvoer naar Groenland en vervolgens maandenlang in
het ijs kwam vast te zitten. Oorspronkelijk verscheen het in het Duits, maar ken
nelijk was de nieuwswaarde zo groot, dat het al snel in het Nederlands werd
vertaald. Voor ons, die dag in dag uit met de meest schokkende beelden worden
bestookt, is het misschien niet zo gemakkelijk om na te voelen wat voor indruk
een dergelijk geschrift op het 18dc-eeuwse lezerspubliek heeft gemaakt. Op het
eerste gezicht is de verteltrant nogal droog en feitelijk. Voor wie goed leest ont
rolt zich echter een drama met hier en daar komische trekken, dat op zijn hoog
tepunt - het verslag van het gedwongen verblijf in het ijs - de claustrofobische
intensiteit heeft van een heus griezelverhaal. De tekst wordt hier zonder com
mentaar afgedrukt; het I8de-eeuwse Nederlands verschilt niet zoveel van onze
hedendaagse taal, dat er uitleg bij vereist is. Hoogstens is het bij het lezen even
wennen aan de letter s wanneer deze aan het begin van of middenin een woord
voorkomt: hij lijkt dan enigszins op een letter f. Marijn Schapelhouman
Dinsdag 2 mei 2000, 20.00 u. In het Rijperhuis aan de Driemaster in De Rijp.
De voorjaarslezing zal dit jaar worden gehouden door Bas Kist, oud
conservator bij de afdeling Nederlandse geschiedenis in het Rijksmuseum,
Amsterdam. Tijdens zijn lange loopbaan in het Rijksmuseum heeft Bas Kist een
aantal tentoonstellingen georganiseerd die grote faam verwierven door hun
buitengewoon fantasievolle, avontuurlijke aanpak en inrichting. Tentoonstellin
gen zoals Walvisvaart in de Gouden Eeuw, De Physique Existentie dezes Landes
(over Jan Blanken) en Herman Willem Daendels zullen bij veel bezoekers in het
geheugen gegrift staan. Ook als onderzoeker zocht Kist graag het avontuur. Zo
trotseerde hij in 1978 drie weken lang de kou van Spitsbergen ter voorbereiding
van de walvisvaart-tentoonstelling.
Op dit moment is de titel van Kists lezing nog niet bekend; vermoedelijk zal
hij het hebben over Willem Barentsz en het begin van de Hollandse walvisvaart.
Eén ding is zeker: een avond met Bas Kist is geschiedenis op zijn best. Vrijhou
den dus, die avond van de tweede mei.
