Bij de kerstprent
Ook dit jaar zijn we voor de kerstprent weer gaan schatgraven tussen
het vele dat in het piepkleine, maar overvolle depot van het Museum
'In 't Houten Huis' ligt verborgen. Onze keuze wijst vooruit naar het
tentoonstellingsprogramma van het museum in het jaar 2000. Het is de
bedoeling dat de grote zomertentoonstelling gewijd zal zijn aan de zoge
naamde kinder-, volks- of centsprent. Die laatste benaming zegt al genoeg:
het gaat hier om vaak enigszins primitieve, op het allergoedkoopste papier
gedrukte prenten, die voor een luttel bedrag te koop waren. De meeste van
dergelijke prenten werden gedrukt op een soort standaard formaat pa
pier, van ongeveer 41 bij 33 cm. De prenten konden bestaan uit één grote
afbeelding met een bijschrift, vaak op rijm, of uit een hele reeks kleine
plaatjes op een blad, met onder elk tafereeltje een onderschrift, een soort
primitieve beeldverhalen dus.
Hoewel de geschiedenis van de centsprent teruggaat tot in de 16de eeuw
en er ook in de 17de eeuw heel wat moeten zijn geproduceerd, dateert het
overgrote deel van het bewaard gebleven materiaal uit de 18de en 19de
eeuw. Karakteristiek voor veel centsprenten is, dat voor de afbeeldingen
vaak gebruik werd gemaakt van reeds bestaande houtblokken, die soms
door een kleine ingreep een geheel nieuw leven konden gaan leiden. Een
beroemd voorbeeld van dit 'tweede gebruik' is een 16de-eeuwse houtsnede,
een ruiterportret van keizer Karei V, dat eeuwen later na enige bewerkingen
vrolijk dienst deed als beeltenis van Sinterklaas.
Zoals de naam kinderprent al aangeeft, waren veel van deze kunstvoort
brengselen bestemd voor een jeugdig publiek. Vaak hadden de afbeeldingen
en de bijbehorende verhaaltjes een opvoedkundig of zelfs stichtelijk
karakter, zodat de kleinen er nog wat van opstaken ook, maar er zijn ook
verhalen waarin het moraliserende element nagenoeg ontbreekt.
In de 19de eeuw kwam het steeds vaker voor, dat uitgevers speciaal voor
hun centsprenten houtgravures of litho's lieten maken. Allengs werden de
prenten ook meer en meer in reeksen gepubliceerd, om zo de kinderschaar
tot verzamelen van hele series aan te zetten. Ook het exemplaar waarvan
onze kerstprent een reproductie is, komt uit zo'n typisch 19de-eeuwse se
rie: Prenten-magazijn voor de jeugd, en het is al nummer 103. Het aardige
van onze prent is, dat ze het leven van een van de grote zonen van West-
Graftdijk in beeld brengt: Bernard Nieuwentijdt, geboren in dat dorp in 1654
en gestorven in Purmerend in 1718. In moderne encyclopedieën zal men
hem nauwelijks meer aantreffen, maar een 19de-eeuws biografisch woor-
119
