95
oude beweging en stichtten zij in 1909 de eerste communistische partij ter
wereld (SDP). Saks, de 'grote peuterkundige' van Marx' leerstellingen,
ontwierp zelfs het nieuwe partijprogramma.
Saks had zich echter in het democratische gehalte van de nieuwe partij
vergist. Toen hij in 1914 bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog
pleitte voor de verdediging van het vaderland, werd zijn stukje niet in de
Tribune, de partijkrant van de SDP, opgenomen. Zo werd Saks de eerste
intellectueel die op grond van onverdraagzaamheid de communistische
beweging verliet. Sindsdien maakten zijn principieel-marxistische instelling
en zijn pleidooi voor vrijheid van meningsuiting hem tot een vereenzaamde
toeschouwer van zowel de communistische als de socialistische stroming.
Hoewel hij zich terugtrok en mensenschuw werd, bleef hij het huis van
Louwris Bruin, de laatste touwslager op het Schermereiland, bezoeken. Hij
praatte wat met de familieleden, inspecteerde zijn zolderkamertje, maar
maakte vooral lange wandelingen op de dijken. "Hij liep daar te denken",
aldus Louwris.
In 1938 stierf Pieter Wiedijk alias J. Saks... in vrede?
Oktober 1996
Herman Kaptein
Louwris Bruin, 'Herinneringen, opgetekend door de laatste touwslager van de
Eilandspolder West-Friesland Oud en Nieuw, 42 (1975) 21. Of de huidige opstal de
oorspronkelijke is, is mij niet bekend.
Zie over theologische traditie binnen de familie Bruin vooral het proefschrift van Fr. de
Jong Edz., J. Saks, literator en Marxist. Een politieke biografie, Nijmegen 1977, 3-12. De
gegevens over beheer en vererving binnen de familie van de touwslagerij zijn gebaseerd op
de door de oudheidkundige werkgroep Schermerhorn verzamelde archivalia.
Zie de lijst die Willem achterin zijn autobiografie heeft opgenomen; kopie in bezit van
schrijver dezes.
J'De genoemde werkgroep Schermerhorn heeft de informatie over de jaren 1819 en 1843
geleverd. Zie voor de overige gegevens vooral: Regionaal Archief Alkmaar,
Gemeentearchief Graft, inv.nrs. 819-823.
5lVoIgens een schatting van Louwris Bruin.
61A. Tol, 'De Roip so as 't ienmaal was', Westfriese Stijk, 8 (1945) 46.
Zie voor een uitgebreide studie over Pieter Wiedijk/J. Saks het genoemde proefschrift in
noot 2. Een kort artikel over hem is: Herman Kaptein. 'J. Saks, Literator en marxist',
Noord-Holland magazine 3 (maart/april 1988). Saks zelf schreef zijn herinneringen op in
Kritische Herinneringen, die in 1977 te Nijmegen werden gebundeld en opnieuw werden
uitgebracht. Hij publiceerde vele politieke en literaire opstellen, onder meer in De Nieuwe
Amsterdammer, Groot Nederland, De Nieuwe Weg, De Socialistische Gids, en vooral in De
Nieuwe Tijd. Zijn belangrijkste politieke opstellen werden gebundeld in twee delen
Socialistische Opstellen, 1918 en 1923.
