4
Het Nut van 't Algemeen in De RijP (1789-1793)
De geschiedenis van het huidige Rijper nutsdepartement gaat
terug tot 28 augustus 1817. Volgend jaar kan dit departement
dus zijn 175-jarig bestaan vieren. Met enige goede wil kan de
achtergrond van het Nut in De Rijp met nog eens 30 jaar wor
den verlengd. Er was namelijk al eens eerder een departement
in De Rijp opgericht, dat echter slechts een bestaan van
vier jaar was beschoren. Op de geschiedenis van dit eerste
departement van "t Nut" op het Schermereiland wil ik hier
dieper ingaan.
Eerst een korte schets van de totstandkoming en de nage
streefde doelen van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen.
1784 :"'t Nut" opgericht
Als oprichter van de Maatschappij kan Martinus Nieuwenhuyzen
zoon van de doopsgezinde predikant te MonnickendamJan
Nieuwenhuyzen, worden aangemerkt. Deze laatste was in feite
de stuwende kracht. Eind 1784 trad Martinus Nieuwenhuyzen
voor een groot publiek, door een brochure te verspreiden
waarin werd opgeroepen mee te werken aan de oprichting van
een genootschap van kunsten en wetenschappen onder de zin
spreuk "Tot Nut van t Algemeen"
Als doelen van het op te richten genootschap werden genoemd
het verbeteren van het burger- en schoolwezen(2)
Het idee van Nieuwenhuyzen sprak aan. In november 1784 kon
te Edam een voorlopig bestuur worden gevormd. Na een jaar
had het Nut al 345 leden. De Maatschappij richtte zich vooral
op het onderwijs. Door dat te verbeteren hoopte men tot daad
werkelijke volksverheffing te komen op het terrein van
het christelijk geloof, de zeden, de huishoudkunde enz.
Nu was het met het lager onderwijs inderdaad niet zo goed ge
steld. Klassikaal onderwijs was een nog onbekend fenomeen.De
kinderen zaten, alle leeftijden door elkaar, in één lokaal.De
meester gaf in het algemeen alleen les aan de verst gevor
derden. Van hen werd verwacht dat zij de jongeren het nodige
bijbrachten. Het lesmateriaal sloot slecht aan op de gedach-
tenwereld van de kinderen. Het kwam wel voor dat er leesles
werd gegeven aan de hand van de Statenbijbel. Op soms hard
handige wijze werd de orde gehandhaafd.
Om van dit laatste een voorbeeld uit De Rijp te geven: in
maart 1791 mishandelde de Rijper schoolmeester Willem Slot
zoon Jan van vroedschapslid Jacob Water zodanig met een