J.SAKS fPIETER WIEDIJK) SOCIALIST
OP EEN TWEESPRONG
De negentiende eeuw nadert zijn einde. Nederland indus
trialiseert. Binnen de fabriekspoorten beulen de arbeiders
lange dagen aan de machines. Daarna is vluchten in de
drank voor velen de enige manier om het zinloze van hun
bestaan even te vergeten.
Intellectuelen die aan hun bureaus Marx hebben bestudeerd,
tonen hun een andere uitweg: het socialisme. Eén van hen
is Pieter Wiedijk. Onder de naam J. Saks stond hij in zijn
tijd bekend als een der grootste kenners van het marxisme.
Over hem gaat dit artikel. Zijn jeugd op het Schermerei
land, maar vooral zijn betekenis voor het Nederlandse so
cialisme staan hierin centraal.
J eugdjaren
Pieter Wiedijk werd op 27 fenruari 1867 geboren te Groot
schermer. Spoedig erna sloeg het noodlot toe. De'tering",
die het jonge gezin lang teisterde, tastte eerst het gestel
van de vader aan. Deze Pieter Wiedijk, geboren te Groot
schermer en timmerknecht van beroep, stierf twee jaar
later aan de gevolgen. De moeder, Betje Bruin, keerde
daarop met kind terug naar haar ouderlijk huis in Noord-
einde van Graft. Zij hertrouwde met C. Mehrengs, een boer
uit de Beemster.
Toen Pieter 8 jaar was. overleed zijn moeder, aan de ge
vreesde ziekte. De zwakke, tering-achtige en op het in
tellectuele leven ingestelde wees groeide verder op op het
boerenbedrijf van zijn stiefvader. Eenzaamheid, die ook
zijn latere levensjaren zal kenmerken, was al vroeg zijn
metgezel. Als een ''vreemde eend in de bijt" leefde Pieter
bij goedwillende mensen, die hem slecht begrepen.
Vol ergernis zag zijn stiefvader hoe hij op de veemarkt te
Purmerend, omringd door loeiende koeien en handenklap
pende boeren, rustig op een hek een boek zat te lezen.
Terwijl een zeug moest biggen of een koe moest kalven,
verdiepte Pieter zich bij het schaarse licht van een stal
lantaarn in Vondel. Deze literaire belangstelling was zijn
stiefouders geheel vreemd. Bezorgd aamnden zij hem,
niet teveel te studeren.
Bij grootvader
Meer begrip vond de toekomstige schrijver in het groot
ouderlijk huis te Noordeinde van Graft. Zijn grootvader.
