'Wat er staat is Waterstaat': de Nieuwe Kerk en
de Petrus en Pauluskerk in Den Helder
Hans van Rossum
Waterstaatskerken
Den Helder heeft twee 'waterstaats
kerken': de Nieuwe Kerk aan de
Weststraat van 1839 en de Petrus
en Pauluskerk van 1840 aan de
Kerkgracht. Er staan anno 2017 nog
zo'n zeventig soortgelijke kerken in
Nederland, gebouwd tussen 1825 en
1875 met financiële steun en onder
toezicht van de rijksoverheid.
Die kerken worden waterstaatskerken
genoemd omdat het ministerie van
Waterstaat, het toenmalige bouwmi-
nisterie, toezicht hield op de kwaliteit
van ontwerp en uitvoering. Sommige
waterstaatskerken zijn door eigen
ingenieurs van Waterstaat ontworpen.
De beide Helderse waterstaatskerken
bijvoorbeeld door de provinciaal
opzichter ir. Hendrik Dansdorp.
Als de rijksoverheid geld steekt in
kerkenbouw zal zij er in beginsel voor
zorgen dat ze waar voor haar geld
krijgt. Vandaar dat toezicht. Maar
waarom stak de rijksoverheid, die in
de negentiende eeuw toch een meer
liberale politiek voorstond, geld in
kerkenbouw? Om een antwoord op
deze vraag te vinden moeten we terug
naar de tweede helft van de zestiende
eeuw. Na de Reformatie kwamen de
voorheen katholieke kerkgebouwen
in handen van de hervormden. Twee
eeuwen later, in de Franse tijd en
daarna in het nieuwgevormde
Koninkrijk der Nederlanden, werd de
Katholieke Kerk in Nederland op
gelijke voet met de andere kerken
gesteld en kwam er een einde aan de
bevoorrechte positie van de Her
vormde Kerk in Nederland. De terug
gave van de oude kerkgebouwen werd
toen een zwaarwegende katholieke eis
en een heet hangijzer in de politiek.
In steden en regio's met een overwe
gend katholieke bevolking was er,
ondanks hervormd verzet, daadwer
kelijk sprake van overdracht van ker
ken. In de meer protestantse gebieden
van ons land bleek de overdracht van
de oude kerkgebouwen niet uitvoer
baar. Om uit deze impasse te komen
stelde de rijksoverheid allereerst vast
dat de status quo van dat moment (in
het jaar 1825) gehandhaafd bleef. Er
De Nieuwe Kerk aan de Weststraat. De huizen rechts, tot aan de dijk, zijn in de
Tweede Wereldoorlog gesloopt. In 2011 is op deze locatie gestart met nieuwbouw.
De Petrus en Pauluskerk aan de Kerkgracht op een ansichtkaart, gepost 26 oktober 1903.
4