De middeleeuwse Koogdijk en de wegenloop
Rens Schendelaar
Als we de stadsplattegrond van Den
Helder met oude kaarten vergelij
ken zien we dat een aantal wegen
sterk met het verleden zijn verbon
den. Hun loop wordt bepaald door
de ligging van vroegere dijken of
polderwegen. Zo is een middel
eeuwse zeedijk nog herkenbaar in
een deel van de wegenloop van de
Jan Verfailleweg en in de loop van
de Timorlaan ter hoogte van de
kruising met de Javastraat.
Deze Koogdijk beschermde de plaat
selijke bevolking tegen het daar toen
stromende zeewater. Nadat dat zeege
bied in het jaar 1505 was ingedijkt tot
polder het Nieuwland verloor de
Koogdijk haar beschermende functie.
Polder het Nieuwland is Den Helder
binnen de Linie geworden.
De Koogdijk beschermde de Koog
polder en liep (in de huidige situatie)
vanaf de Algemene Begraafplaats
langs de Jan Verfailleweg en Hotel
Den Helder, vervolgens over de Linie
en om Timorpark heen en over de
Timorlaan in rechte lijn via Oud Den
Helder naar de Dijk. Het hooggelegen
duingebied waar deze dijk begon
benutte men later voor de aanleg van
de Algemene Begraafplaats. Het land
van de Koogpolder kennen we nu als
de begraafplaatsen, de volkstuinen en
aangrenzende Liniesportvelden met
omgeving, een deel van de Huisdui
nerpolder, het Timorpark, het zieken
huis en de oostkant van Erfprins. Het
woord Koog betekent buitendijks
land. De Koogpolder en polder het
Nieuwland zijn beiden uit voormalig
zeegebied ontstaan door opgeslibd
land in te dijken. Op deze wijze zijn
vele eeuwen geleden grote stukken
water en kleizand op de zee gewon
nen. Kortom de gemeente Den Helder
is grotendeels gebouwd op land waar
voorheen de zee vrij spel had.
Dat de Koogdijk kwetsbaar was tonen
oude kaarten aan waarop dijksporen
laten zien dat de vroegere bevolking
strijd tegen de zee heeft gevoerd. Want
de Koogdijk had dijkdoorbraken ter
hoogte van Hotel Den Helder, de Linie,
de kruising Timorlaan - Javastraat en
ter hoogte van de kruising Timorlaan
- Bankastraat. Telkens nadat een door
braak hersteld was bleef aan de land
zijde een binnenwater (genaamd wiel)
achter en vertoonde de dijk aan de
zeezijde een kleine versterkte ronding
die tijdens het dichten van de dijk
werd aangebracht. Al deze wielen en
dijkrondingen staan op de oude kaar
ten ingetekend en maken op deze wijze
zichtbaar waar vroeger de dijkdoor
braken plaatsvonden.
De Koogdijk was een ietwat hoger
gelegen dijkje waarlangs een landweg
liep waar verkeer mogelijk was naar de
zuidelijker gelegen dorpen. Het was de
enige verbinding van en naar het dorp
(Den) Helder. Zo reed er dagelijks een
postkoets naar 't Zant want daar vond
de postoverslag plaats voor vervoer
richting Alkmaar en verder. De land
weg werd in Den Helder daarom ook
wel Postweg genoemd. Maar omdat
het ook de weg naar Alkmaar was
werd het algemeen bekend als de Alk-
maarscheweg of Alkmaarderweg maar
ook als Rijweg naar (Den) Helder.
Opvallende passanten waren de vele
duizenden Russische- en Engelse sol
daten tijdens de invasie van 1799 en
Napoleon tijdens zijn bezoek aan Den
Helder van 15 tot 17 oktober 1811.
Ook was het toen de weg naar de
begraafplaats. De Alkmaarderweg
hield in 1827 als belangrijke door
gangsweg naar Den Helder op te
bestaan na de doorsnijding van de weg
door het graven van de Liniegracht
tussen de forten Erfprins en Dirks
Admiraal. Maar inmiddels was Den
Helder ook via het Noord-Hollands
kanaal bereikbaar door de aanleg van
de Rijksweg langs het kanaal. En zo
veranderde de naam Alkmaarderweg
in Oude Alkmaarderweg.
De loop van de Alkmaarderweg vanaf
ter hoogte van het Tuinderspad tot voor
de rotonde met de Marsdiepstraat is
ongewijzigd gebleven en nog herken
baar in de Jan Verfailleweg. Van daaraf
landinwaarts lopend tot aan de Linie
bleef het als smal landweggetje nog lang
in gebruik. Totdat het in de jaren 1960
uit het landschap verdween door de
bouw van Motel Bethlehem (nu Hotel
Den Helder). Bij raadsbesluit van 10
november 1965 maakte men zelfs een
einde aan de naam Alkmaarderweg.
Nog wel aanwezig is de ingang van dit
weggetje, namelijk ter hoogte waar de
Linieweg uitkomt bij het asfaltpad dat
langs de Linie tussen de Middenweg en
Huisduinerweg loopt.
Aan de andere zijde van de Linie was
in de jaren 1930 de woningbouw aan
de Timorlaan vanaf de Bankastraat
tot de Huisduinerweg van invloed op
verdwijning van de loop van de Alk-
maarderweg. Daar bevindt zich nu
het perkje met de zonnewijzer. De
Timorlaan tussen de Bankastraat en
Javastraat bleef ongewijzigd. Een noe
menswaardig feit uit de jaren dertig is
dat tijdens de aanleg van het Timor-
park men het parkdeel tegenover de
Bankastraat nog aanduidde als moe
rassig land met de naam 't Verdron
ken land. Dat moeten de restanten
van het wiel zijn geweest die daar in
de Middeleeuwen door een dijkbreuk
is ontstaan. Dit wiel staat nog tot het
jaar 1751 op oude kaarten ingetekend.
Door de bouw in 1949 van de Oosten
rijkse woningen aan de Borneolaan ver
dween ook daar een stukje van de Alk-
16