Joden in Nieuwediep
Tekst van de lezing van Jan T.
Bremer gehouden bij de presen
tatie van het boek "De Joodse
Begraafplaats in Huisduinen' van
Jack Ambriola tijdens de jaarver
gadering van de HHV in de Vre-
deskerk op 17 november 2015.
De eerste Joden vestigden zich hier in
de Franse tijd. Men wilde voor iedere
burger gelijke rechten, onaffiankelijk
van godsdienst, ras of positie. Dat
werd nog niet meteen gerealiseerd,
maar de Joden werden wel gelijkbe
rechtigd. Bovendien werd Den Helder
een belangrijke marinehaven en ves
tingstad. Het aantal inwoners nam
toe, er viel iets te verdienen. Toen de
Fransen in 1814 vertrokken waren
woonden er op een bevolking van
zo'n 3000 inwoners ongeveer 60
Joden, 2 van de bevolking. Dat is
een eeuw lang zo gebleven.
Het hoogste aantal was 400 Joden bij
de volkstelling van 1859, in de bloei
tijd van Nieuwediep als handelshaven.
Maar ook de bevolking was in die tijd
sterk in aantal toegenomen tot zo'n
15000, zodat het percentage Joden tot
2,5 beperkt bleef. En terwijl het
totaalaantal inwoners toenam tot zo'n
30.000 bij het uitbreken van de
Tweede Wereldoorlog, daalde het
aantal Joden gestaag naar 250 rond
1900. Dat was toen slechts 1 van de
bevolking (25.000). Bij de volkstelling
van 1930 waren er 173 Joden.
De synagoge aan de Kanaalweg
De eerste synagoge (1806) stond in
Oud Den Helder, in de Jodensteeg.
Veel meer dan een vertimmerde bur
germanswoning was het eigenlijk niet.
Zo'n dertig jaar later kon men een
echte synagoge bouwen aan de
Kanaalweg, ongeveer tegenover
Petrus en Pauluskerk en Doopsge
zinde Vermaning. De bouwgrond
tegen de aloude Helderse zeedijk kre
gen ze voor niks van het gemeentebe
stuur. De joodse gemeenschap van
haar kant was altijd loyaal aan het
gemeentebestuur (en het Huis van
Oranje). De inwijding van het nieuwe
bijna vierkante gebouw - twee grote
boogramen ter weerszijden van een
eveneens boogvormige deur achter
een fraai hardstenen bordes - was een
heel gebeuren. De hele gemeente liep
in optocht met bloemen strooiende
meisjes achter de (vier) Torah-rollen
van het oude gebouwtje naar de
nieuwe synagoge. Voorop het mili
taire muziekkorps van het wachtschip
'Kenau Hasselaar' en een detache
ment van de 7e afdeling der infante
rie. Bij het (oude) Raadhuis (aan de
Dijk) voegde Burgemeester en Wet
houders en een aantal hoge officieren
van land- en zeemacht zich bij de
stoet. Toen een kleine eeuw later
(1928) het oude gebouw door een
nieuw vervangen werd was de situatie
bij de inwijding in zoverre ongewij
zigd dat ook toen gemeentebestuur,
vertegenwoordigers van land- en zee
macht en van andere Helderse kerk
genootschappen prominent aanwezig
waren. Burgemeester Houwing had er
zelfs zijn vakantie voor onderbroken!
Uiteindelijk was de Nederlandse
Opperrabijn ook aanwezig, evenals
Synagoge van de Nederlandse Israëlitische Gemeente aan de Kanaalweg uit 1837.
21
