Marine bakkerij en munitiebrood
Jan van Tongeren
Het Nederlandse leger kende eigen
militaire bakkerijen, waar het
brood voor de soldaten volgens
voorschriften werd gebakken.
Omdat het niet te veel mocht kos
ten, beperkte de voorgeschreven
samenstelling de kwaliteit van het
brood. Doordat militairen in de
regel niet veel van het bakkersvak
wisten, kwam die kwaliteit nog
sterker onder druk te staan.
In 1858 werd besloten om een Brood-
en Scheepsbeschuitbakkerij te bou
wen op het Rijkswerf-terrein aan de
Buitenhaven.
De bouw werd in twee fasen aanbe
steed, t.w. op 18 december 1858 en
25 juni 1859. Beide keren werd het
werk gegund aan de aannemers
Gebr. Janzen te Nieuwediep. De kos
ten bedroegen voor het maken van
de paalfundering, het metselen van
de grondmuren van het gebouw,
daarstelling van een regenbak, put
ten enz. 14.479,- Voor het verder
opbouwen en afwerken ƒ15.790,-. 1
Het gebouw moest 15 november 1859
waterdicht zijn en mei 1860 voltooid
opgeleverd worden.
Dit gebeurde geheel volgens het
bestek en voorwaarden, zodat de
Marine bakkerij ook wel Garni-
zoens2-bakkerij genoemd op 1 juli
1860 kon worden geopend.
In het hoofdgebouw bevonden zich
de bakkerij en vier ovens. In het lin
ker vleugelgebouw was er de woning
voor de administrateur met op de
etage twee kamers en een kantoor.
In hetzelfde gebouw bevond zich de
woning voor de onderofficier van poli
tie en een kamer op de etage. In het
rechter vleugelgebouw bevonden zich
een buil vertrek, bergplaats en een
magazijn voor scheepsbeschuit met op
de etage een magazijn voor brood en
een magazijn voor brandstof.
In 1884 vond een verbouwing plaats,
t.w. het bouwen van een daaraan ver
bonden woonhuis en een regenwater
bak door de aannemers de Waard en
Wijker voor ƒ14.490,-.
Munitiebrood
Ja, het bestaat echt en het was geen
brood om mee te schieten. Het is een
leenvertaling uit het Frans. De leve
ranciers van het Franse leger werden
'munitionnaires genoemd en daarnaar
heette het brood 'pain de munition.
Munitiebrood, ook wel commies
brood of kuch genoemd, is het brood
dat volgens de voorschriften door het
leger als voedsel aan de manschappen
werd verstrekt, omdat brood een
onmisbaar onderdeel van de voedsel
voorziening was en is.
Ingekleurde ansichtkaart van de bakkerij.
(Collectie Piet Riteco)
Het zogenaamde munitiebrood, het
welk in onze zeehavens aan de man
schappen op de oorlogsbodems ver
strekt werd, moest vroeger vervaar-
Situatietekening met de bakkerij van de Kon.
Marine. Linksonder de portierswacht (PZ) bij de
Zuidpoort aan de Buitenhaven. (Tekening Jan
van Tongeren)
digd zijn uit ongebuild meel van witte
of rode tarwe, zonder bijvoeging van
zemelen, noch met andere 'speciën'
vermengd zijn. In de onlangs opge
richte Marine-Bakkerij te Willems
oord, waardoor men in de benodigde
voorraad vers en hard brood voor alle
oorlogsschepen in onze zeehavens
hoopte te kunnen voorzien, werd het
munitiebrood daarentegen gebakken
uit een mengsel van 4/5 tarwe- en 1/5
ongebuild roggemeel.3
Omdat gist duurder was, werd in
plaats van gist gebruik gemaakt van
hefdeeg. Dat is dat gedeelte brood
deeg, dat van het ene tot het vol
gende baksel bewaard werd en aan
het deeg toegevoegd om dit tot gis
ting te brengen.
Scheepsbeschuit
Het harde brood of de scheepsbeschuit
werd bij onze zeemacht gebakken uit
2/3 ongebuild tarwemeel en 1/3
ongebuild roggemeel; de witte
beschuit (voor zieken) uit gebuild
tarwemeel, zonder bijvoeging van
roggemeel. Volgens de bestaande
voorschriften moest het deeg
vervaardigd worden van oude witte
tarwe en oude zuivere rogge, gezond
en fris, ongebroeid en onbeschadigd.
4
Bakkerij
Marine Kazerne
PZ Portierswacht HM Hoofdwacht ZKR Zeekrijgsraad
Helder
