Sporen van fotografen werkzaam in de Helder en Nieuwediep
in de periode 1850-1900 en hun Cartes de Visite
Deel 1
Peter Fokko Poortvliet
Inleiding
Iedereen heeft ze weleens gezien,
foto's van mensen uit de 19de eeuw
geplakt op karton, met of op de voor
zijde of op de achterkant de naam
van de fotograaf. Deze opgeplakte
foto's hebben wereldwijd de naam
cartes de visite, afgekort CDV of
CdV. Wikipedia geeft als bijzonder
heden op dat de kaarten zijn "uitge
vonden" in 1854 door de fotograaf
André Adolphe Eugene Disdéri, dat
de grootte van de CDV 54/89mm is,
geplakt op een kaart van 64/100mm.
De uitvinding werd na 1859 zo popu
lair dat het verzamelen ervan in de
Angelsaksische landen "cardomania"
werd genoemd.
In de laat jaren 60 van de 19de eeuw
werden er grotere kaarten gemaakt van
110/170mm die "cabinet cards" wer
den genoemd. Met de introductie van
de moderne camera bruikbaar voor
het grote publiek, verdween de CDV1.
Nieuwsgierig naar de fotografen
die in de Helder en Nieuwediep de
bewoners op de gevoelige plaat heb
ben vastgelegd, ben ik begonnen
de Helderse dag- en weekbladen te
doorzoeken2. Van de NGV afd. Den
Helder kreeg ik de tip om ook op de
sites vanfotograaf.nl en op de website
van het RKD-Nederlands instituut
voor Kunstgeschiedenis (RKD.nl) te
kijken3. Vooral de laatste site bleek
bijzonder nuttig.
Net toen ik dacht zo'n beetje alle
gegevens verzameld te hebben, ont
dekte ik dat in 2011 Steven Wachlin
een naslagwerk heeft gepubliceerd:
"Photographers in the Netherlands".
Dit boek is in twee delen gezamenlijk
uitgegeven door het Nederlands Foto
museum, het Centraal Bureau voor
de Genealogie en de RKD. Na contact
met de auteur mocht ik onder bron
vermelding gebruikmaken van zijn
gegevens; de door Wachlin gebruikte
nummering heb ik overgenomen.
Wat valt er verder op aan de fotogra
fen? Er zijn er die hier slechts tijdelijk
zijn, bijvoorbeeld als kermis/jaar
markt fotograaf, of die hier een stand
plaats hebben voor slechts enkele
dagen. Ik noem deze groep de 'rond
reizende fotografen'. Ongetwijfeld zul
len er meer rondreizende fotografen
geweest zijn, maar bij de vermelding
van de kermisactiviteiten wordt hun
naam sporadisch genoemd. Van een
aantal zijn de namen teruggevonden.
Een aantal van deze fotografen had
een atelier in een andere stad; deze
zijn in Wachlin genoemd.
De andere fotografen hadden hun
atelier hier gevestigd en zijn of hier
woonachtig, of komen bijvoorbeeld
uit Alkmaar om elke zondag hier in
een atelier te werken. Soms ook zijn
ze werknemer-fotograaf of ze trouwen
hier en geven dan als beroep fotograaf
op.
Na een aarzelende start van één en
twee fotografen die in Den Helder
gevestigd zijn, loopt het aantal in
de periode 1863-1899 geleidelijk
op, zoals in de grafiek is te zien. De
Hoofdgracht, Westgracht en Kanaal-
weg zijn de meest populaire vesti
gingsplaatsen voor de foto-ateliers.
Dit is gezien de route van het station
naar het vertrekpunt van de veerboot
naar Texel en naar de Marine niet
onlogisch. De Nieuwedieper fotogra
fen werkten ook op Texel, Wieringen
en Schagen en waren daar in feite
rondreizende fotograaf.
Slechts tien fotografen zijn geboortig
van Den Helder/Texel, de overige
komen van elders, onder wie twee
Grafiek van het aantal in Den Helder gevestigde fotografen 1851-1899.
1851185318551857185918611863 186518671869187118731875187718791881188318851887188918911893 1895189718991901
22
