1
Het verdriet van Den Helder
Ir. J.A. Vonk, oud directeur Openbare Werken en Stadsontwikkeling
"Oh! Die ouwe Helder" 1 is een
nostalgische weergave van beel
den, sferen, gebouwen en andere
dingen, die er eens in de stad aan
het Marsdiep waren en er betreu
renswaardig genoeg niet meer
zijn, zoals de Laan, het Dijkje, de
Westerkerk, de Marineclub aan de
Hoofdgracht, het oude station en
nog veel meer straten en gebouwen
die onder de sloophamer zijn ge
vallen.
De oprichting van de Historische
Vereniging 'Levend Verleden' is gro
tendeels te danken aan de gevoelens
die werden opgeroepen door dat
oude Den Helder. De vereniging
helpt de bevolking van de stad zich
bewust te worden van hetgeen van
historisch belang is en zo bij te dra
gen aan het identiteitsbewustzijn
van de Helderse stedeling. Jan Bre
mer weet als geen ander die oude
sferen op te roepen en de gebouwen
te beschrijven. Maar ook anderen
hebben ons in hun geschriften stuk
ken geschiedenis nagelaten.
Dit artikel wil het historisch besef
stimuleren door naar enkele spe
cifieke veranderingen te kijken en
door te dringen naar de achtergron
den daarvan. Wat schuilt er achter
het 'verdriet' van veel Helderse ste
delingen? Deze stad is niet of nau
welijks gegroeid door de activiteiten
van de Jutters zelf, maar de meeste
veranderingen zijn van buitenaf
opgelegd. Dit is geen stad van vrede
maar van oorlog; door de wereldge
schiedenis, de economische belan
gen en de wereldoorlogen heeft het
z'n vormen opgelegd gekregen. De
natuurlijke ligging speelde daarbij
een essentiële rol. Oorspronkelijk
waren er twee dorpen, gehuchten
eigenlijk, Huisduinen en Helder,
waarvan de inwoners het hoofd
boven water (en het zand!) hielden
met visserij en wat landbouw. Het
jutten was een niet onbelangrijke
bijverdienste. Achter de duinen la
gen de dorpen; duinen die de opge
stoven buitenrand met strandwallen
vormden van de grote Rijndelta2,
waarvan Texel en Den Helder de
in zee stekende punt vormen. Zo'n
delta heeft een spannende relatie
met de zee waarin ze is ontstaan en
is aantrekkelijk voor mensen van
wege de economische mogelijkhe
den die de rivier en de zee te bieden
hebben.
De invloed van de delta en de
deltadijken op de stad.
De meeste mensen weten niet goed
hoe een rivierdelta ontstaat. Laten
we daarom nagaan hoe die haar
vorm krijgt. Als een rivier van een
vastelandplateau in zee stroomt
vormt ze over tienduizenden jaren
door de meegevoerde materialen
aan weerskanten van de monding
driehoekige afzettingen; het ge
heel heeft ook weer een driehoe
kige vorm overeenkomend met de
Griekse hoofdletter delta, vandaar
deze benaming. Naarmate de tijd
verstrijkt wordt deze driehoek lang
werpiger. Op een gegeven moment
breekt de rivier bij een zeer grote
afvoer door deze zijkanten heen en
zoekt een nieuwe, kortere, weg naar
zee. De eerste zijtak is gevormd.
Ook aan de andere kant kan er zo'n
doorbraak ontstaan en in de loop
van de tijd nog meer. De zijtakken
kunnen zelfs de hoofdstroom gaan
vormen en er zal zich een estua
rium, een netwerk van geulen, ont
wikkelen.
In Nederland liep de Rijn vroe
ger via Utrecht en Leiden naar de
Noordzee bij Katwijk. Er vormde
zich een zijtak aan de rechter zijde,
de IJssel. Aan de linkerkant ont
stonden de Lek en de Waal (nu de
hoofdstroom) en ook kwamen er
doorbraken naar de Merwede en
de Maas. Een ingewikkeld patroon
van rivieren en zeearmen ontstond
Schematische weergave van het ontstaan van een rivierdelta.
24
vastelcmdpiateau j
zee
rivier
•j
deltavorming
