Algemeen Aardrijkskundig Woordenboek uit 1821 - 1826
Maarten Noot
Enige tijd geleden heeft de vereni
ging van de Gemeente een groot
aantal boeken uit het gemeentelijk
archief gekregen. Hieronder bevond
zich ook een zevendelig boekwerk
met de naam Algemeen Aardrijks
kundig Woordenboek; volgens de
nieuwste staatkundige veranderingen,
en de laatste, beste en zekerste berig-
ten; door J. van Wijk Roelandszoon.
Het eerste deel kwam uit in mei 1821
en het laatste in november 1826.
W O O MSII O iS
De titelpagina van deel 1 van het Algemeen
Aardrijkskundig Woordenboek uitgegeven in 1821.
Bij de andere delen ontbreekt een titelpagina.
Bij het samenstellen van dit woorden
boek waren diverse Nederlandse aard
rijkskundigen betrokken en werd ook
gebruik gemaakt van eerder gepubli
ceerde buitenlandse werken. Voor het
gebied van de Zuidzee en Australië bij
voorbeeld, werd (toen) recent werk van
de Baltisch- Duitse admiraal en ontdek
kingsreiziger von Krusenstern gebruikt.
De samensteller verontschuldigt zich ook
voor het feit dat men wel over veel gege
vens van de Noordelijke gewesten van ons
land beschikte, maar weinig over die
van de Zuidelijke gewesten, het latere
België. Ook in het meer bekende
Aardrijkskundig woordenboek van
A.J. van der Aa, dat vanaf 1837 ver
scheen en alleen de Nederlanden be
handelt, staat niets over deze provin
cies, daar België toen al onafhankelijk
was.
Geografische aanduiding
Het interessante aan het werk is het
feit, dat de samensteller bij geografi
sche lengtes gebruik maakt van de
meridiaan over Ferro (Hierro). Dit
was in de eerste helft van de 19e eeuw
nog gebruikelijk in de Nederlanden.
De Franse koning Louis XIII had na
melijk in 1634 besloten dat zijn land
de meridiaan over het Canarische
eiland Ferro als nulmeridiaan zou
gebruiken. Dit gebruik stamde al uit
de tijd van de Griekse geleerde Ptole-
maeus. De Engelsen daarentegen ge
bruikten Greenwich, iets wat sinds het
eind van de 19e eeuw wereldstan
daard is. De Russen namen St Peters
burg en de Zweden weer Stockholm.
Wij Nederlanders namen eerder als
nulmeridiaan de piek van Tenerife,
maar volgden de Fransen in de twee
de helft van de 17e eeuw. Daarente
gen gebruikten de zeelieden van zo
wel Frankrijk als de Nederlanden, in
hun zeekaarten de meridiaan over
Parijs.
Eigenaardig is dat men in die tijd
ook niet eensgezind was in het dui
den van de lengte. De een gebruikte
zowel ooster - als westerlengte,
waarbij men naar beide zijden toe
tot 180 graden telde. Nederland
echter telde naar het oosten 360 gra
den door, zoals ook in het boekwerk
is gedaan. Zo ligt St Johnstown (nu
Saint Johns), de hoofdstad van Anti
gua in het Caribisch gebied volgens
van Wijk op 315° 45' lengte. Nu is dat
61°50' Westerlengte.
In zijn voorwoord beschrijft van Wijk
echter wel met voorbeelden, hoe men
het een en ander om kan rekenen naar
de meridiaan van Greenwich.
Den Helder
De boekwerken geven zeer interessante
beschrijvingen van zowel landen, plaat
sen en volkeren en diverse keizer- en
koninkrijken, waarvan velen allang niet
meer bestaan, of nu onder een andere
naam bekend zijn. Hieronder volgen
enige citaten uit het boekwerk betref
fende een aantal delen van Den Helder,
met zowel zeer opmerkelijke, als zeer
summiere gegevens.
HEFDER, Nederl. dorp in Noord Hol
land, kwart. Alkmaar, op den N.O.
hoek van Holland, aan het Texelsche
Gat, met sterke vestingwerken, eene
stoommachine (het latere graanpak-
huis, red.), een uitmuntend droog dok,
en eene nieuwe koopmanshaven. De
inw. bestaan van de vele zeelieden, die
hier aankomen en vertrekken, en van
de visscherijen of het loodswezen.
HUISDUINEN, Nederl. D. In N. Hol
land, kwart. Alkmaar, aan de duinen.
KOEGRASSEN, zijn meestal lage gron
den tusschen de bedijkte Zijpe en de Hel
der. Zij werden voorheen door eenige
boeren bewoond, die zich geneerden met
het vangen van eenden, en het fokken
van schapen en horenvee, en er zijn voor
beelden dat soms, met hoog water, in
eenen nacht, 5 a 600 schapen verdron
ken. Zij werden in 1817 bedijkt, en daar
er nu een kanaal is aangelegd, dat met de
Helder, en vooral met de zeewerken aan
het Nieuwe Diep, gemeenschap heeft,
zullen deze Koegrassen, die voor de bou
werij zeer geschikt zijn, gemakkelijk hun-
A li G E M E E N
AARDRIJKSKUNDIG
vol lit SS 1>K XIUnrSTB STAATKrSDIUK
iHaASDEKlSBU, ts 14 LAATSTE. BES
TE XX ZEKERSTE BXRIoTKSi
J. Vak WIJK JtoKLAXUKZODtr,
reder mtieyreikiag redrrrekrideut
Vivrlu^Klif A«r.tr»lt»JtUUiU|ew-
Hlj J. j ut VOX C»vr. kjt J. PLFIM JAARER.
m d r r r X 1.
22
