Het rechthuis - raadhuis van Huisduinen
Rens Schendelaar
Huisduinen en Den Helder hebben
in het verleden nimmer stadsrech
ten gekregen. Dit waren rechten en
privileges die in de middeleeuwen
aan een dorp of plaats werden toe
gekend. Hoewel hieronder vaak
marktrecht en tolrecht worden ver
staan ging het voornamelijk om het
recht op eigen rechtspraak. Dat
betekende dat aan de burgers het
recht werd verleend hun zaak te
bepleiten voor een rechtbank van
'gelijken, in plaats van onderworpen
te zijn aan het recht van de land
heer. In Huisduinen en Den Helder
werd van oudsher bestuurd- en
rechtgesproken door landheren, de
Graven van Egmond. Voor de uit
voering stelden zij een schout en
baljuw aan. Hierbij sprak de schout
uit naam van de Heer van Egmond
het lage recht uit, de baljuw was uit
zijn naam belast met het hoge recht.
De oudst bekende namen met dit
ambt dateren uit het jaar 1409 toen
Pieter Janssoon (schout) en Willem
van Alcmade (baljuw en rentmees
ter van Huisduinen) over de dorpen
regeerden. In woonwijk De
Schooten is naar beiden een straat
vernoemd.
Zelfstandig bestuur
Aan het einde van de 16e eeuw
kwam door torenhoge schulden een
einde aan de bezittingen en rechten
van de graaf van Egmond. Dit gaf de
Staten van Holland en Westfriesland
in het jaar 1607 de mogelijkheid
door koop van: 'de Banne van
Huijsduijnen eigenaar van dit ge
bied te worden. Dat had tot gevolg
dat de dorpen een zelfstandig
dorpsbestuur kregen onder toezicht
van de Staten. Het werd een baljuw
schap waarbij de ambten van schout
en baljuw in een persoon werden
verenigd. Om partijdigheid te voor
komen moest de baljuw-schout van
buiten de streek komen, maar hij
was verplicht na zijn benoeming wel
in een der dorpen te gaan wonen.
Zijn inkomsten bestonden uit een
vaste staatsvergoeding en uit een
derde deel van de boetes die werden
opgelegd. Voorts genoot hij het ge
bruik van een zeker stukje grond
waarop hij twee of drie koeien kon
houden. Ook kreeg hij van iedere
partij vis die door de vissers aan de
afslag werd gebracht een vis, of de
waarde daarvan. Het rechthuis
(raadhuis) stond op Huisduinen. Zo
is bekend dat er een raadhuis heeft
gestaan met in de gevel het jaartal
1683. Het stond ongeveer ter hoogte
van het huidige dorpshuis aan de
Badhuisstraat, op het linker (weste
lijke) gedeelte. Er werden niet alleen
bestuursvergaderingen gehouden,
ook de zittingen van het gerecht
vonden er plaats. Met veelal vergrij
pen als geweld, inbraak, stranddie-
verij of roof van gestrande schepen.
De verhoren vonden plaats in het
raadhuis. Het cachot lag onder het
vertrek waar de vergaderingen wer
den gehouden. De straffen werden
publiekelijk uitgevoerd op het scha
vot voor het raadhuis of op het Gal
genveld.
Raadhuis naar Den Helder
Vanaf de jaren 1750 was het gebrui
kelijk dat de vergaderingen van het
dorpsbestuur ook plaatsvonden in
herberg De Roode Leeuw te Den
Helder, dus niet alleen in Huisdui
nen. Er was in de herberg zelfs een
kamer als schepenkamer voor inge
richt. Dat het dorpsbestuur ook in
Den Helder bijeenkwam was het
gevolg dat dit dorp belangrijker
werd dan Huisduinen. Met name
door de toename van het gebruik
van het Nieuwediep als veilige lig
plaats voor de scheepvaart. Omdat
Huisduinen in de 18e eeuw. Links het rechthuis (raadhuis) van Huisduinen, rechts het
houten kerkje in de vorm van een stolpboerderij-met-torentje. Het dorp werd beschut
tegen het opwaaiende duinzand door lage schuttingen. (Prent: Noord-Hollands
archief, Haarlem)
14
ftüiiiiiih