Naschrift Willemsoord
Dick Vries
Gezicht op de Marine Binnenhaven Den Helder met links op de voorgrond de ketelmakerij.
houten vlot. Dit vlot bleek evenwel
niet sterk genoeg om scheuring van
het metselwerk overlangs door de
druk van het grondwater te voor
komen. Daarna werd ijzeren ballast
van 0,22 meter dikte in het dok
aangebracht, waardoor de effectieve
diepte werd verminderd.
In het maartnummer van Levend
Verleden van 2012, ging Dick
Vries in zijn artikel "Willemsoord
en de opkomst van het ijzeren
stoomschip, een inleidende ver
kenning", uitgebreid in op de
overgangsperiode die de Rijkswerf
onderging om in plaats van hou
ten schepen, ijzeren te bouwen.
Ondertussen heeft Dick Vries niet
stilgezeten en heeft daarom een
aanvulling op zijn eerder genoemd
artikel geschreven
In 1867 werd een beroep gedaan op
buitenlandse particuliere werven om
de beschikking te kunnen krijgen
over moderne ijzeren pantsersche
pen. Om de oorzaak voor dat besluit
uitsluitend te leggen bij ontbrekende
faciliteiten voor het walsen van pant
serplaten is echter te kort door de
bocht. Of zoals minister Pels Rijcken
het op 13 maart 1867 laconiek aan de
Tweede Kamer uitlegde: 'Evengoed
als men een voorraad hout opdoet,
waarvan de schepen gebouwd wor
den, kan men ook een voorraad
pantserplaten opdoen'. Er waren
volgens de minister dan ook geen
bezwaren om in 1867 te beginnen
met de bouw van ijzeren schepen,
waarvoor vier geschikte hellingen
beschikbaar waren en zo is het dan
ook gegaan. In dat zelfde jaar 1867
werd de begroting van het depar
tement van marine echter ook vrij
plotseling - vanwege internationale
spanningen - met ruim zes miljoen
gulden verhoogd voor de bouw van
drie monitors en drie ramschepen.
Daarvoor wendde men zich tot een
aantal buitenlandse particuliere
scheepswerven vanwege:
de omvang en het spoedeisende
karakter van het bouwprogramma;
de nog beperkte ervaring met ijze-
ren scheepsbouw op de Rijkswerf
te Amsterdam;
de aanwezige beperkte capaciteit
om pantserplaten te bewerken be
vond zich op de Rijkswerf te Vlis-
singen, waarvan de sluiting in het
daarop volgende jaar 1868 al was
aangekondigd;
te weinig vertrouwen in Neder
landse particuliere scheepswerven;
de gelegenheid om toe te zien
op en kennis op te doen van het
werk op buitenlandse particuliere
werven, die al ervaring hadden
opgedaan met de bouw van ijzeren
gepantserde schepen.
De benodigde hoofdwerktuigen
voor het bewerken van een pantser
plaat waren een gloeioven, een buig-
pers en een stoomhamer. Daarnaast
waren boorwerktuigen en schaaf
banken nodig.
De stoombok 'Olifant' is vernield
tijdens de grote brand op de Rijks
werf op 21 juni 1883. Het officieel
als 'ijzeren werkschip' en in het
dagelijks verkeer als 'stoomlichter'
bekend staande werktuig is nadien
wel verward met de 'Olifant'.
Door de vestiging van de gasfabriek
aan de Fabrieksgracht in Den Hel
der kreeg de Rijkswerf Willemsoord
op woensdag 4 mei 1859 gasverlich
ting. Tot die tijd was op het terrein
alleen het dok verlicht met olielan
taarns.
Het kleine gegraven droogdok (dok
I) op Willemsoord werd gebouwd
op paalfundering. Het gegraven gro
te 'nieuwe' droogdok (dok II) werd
gebouwd op een niet onderheid
Het op de Noord west hoek van
Willemsoord gebouwde markante
woonhuis van de officier van politie
(thans kantoor van de directie van
het marinemuseum) stamt eveneens
uit de periode van de tweede bouw
fase op Willemsoord.
De dienstdoende houten drijvende
dokken te Soerabaja (64 meter lang en
daterende van 1849) en Onrust (iets
langer dan het dok van Soerabaja en
daterende van 1856) waren in 1860 te
klein geworden. Na vaststelling van
het ontwerp en openbare aanbeste
ding in 1862 werd voor de eerste keer
in Nederland een ijzeren droogdok
gebouwd. Het werd 90 meter lang en
had een lichtend vermogen van 3000
ton. Na de bouw door de Koninklijke
Fabriek van Stoom- en andere Werk
tuigen werd het dok uiteen genomen
en met vijf schepen in onderdelen
naar Soerabaja, Nederlands Indië,
overgebracht. Met het opnieuw sa
menstellen van het dok was nog eens
vier jaar gemoeid zodat het dok niet
eerder dan eind 1869 in gebruik kon
worden genomen.
Indien u het maartnummer niet
heeft, kunt u dit nabestellen bij
Dick Makelaar (zie colofon).
Redactie.
35
