Wanneer zonk de Hertog Hendrik
Bij het begin van de Tweede Wereld
oorlog ligt het voormalige pantserschip
Hertog Hendrik afgemeerd in het Natte
Dok van de Rijkswerf, aan de kade vlak
achter het Marinehospitaal. Niet lang
daarna raakt het schip beschadigd en
zinkt gedeeltelijk. Veel lezers kennen on
getwijfeld de foto van het scheefliggende
schip, genomen vanaf de zuidwesthoek
van de Zeedoksluis en onder andere
gepubliceerd in Den Helder...ze noem
den je vroeger Nieuwediep.van Gus
H. van Heusden.
Over het zinken van de Hertog Hen
drik zijn uit het verleden diverse gege
vens voorhanden, die echter onderling
nogal verschillen. In dit verhaal zet ik
de gegevens op een rijtje en waag mij
aan een theorie.
Wellicht zijn er nog meer, maar ik heb
in ieder geval zeven bronnen gevon
den die iets zeggen over het zinken
van de Hertog Hendrik en die bronnen
geven drie versies van het gebeurde
[1]. De eerste versie houdt in, dat het
schip op 14 mei 1940, de dag vóór
de capitulatie, door Nederlands ma
rinepersoneel tot zinken is gebracht.
De tweede versie is, dat het schip
in de nacht van 21 op 22 juni 1940
door inslagen in de buurt tijdens een
Engels bombardement beschadigd is
en vervolgens is gezonken. De derde
versie tenslotte geeft aan, dat het schip
geraakt is tijdens een Engels bombar
dement op 24 juni 1940. Opmerkelijk
hierbij is, dat drie van de bronnen op
naam staan van de bekende maritieme
geschiedschrijver L.L. von Münching
en dat elk van die bronnen een andere
versie weergeeft.
Om er achter te komen welke versie
de juiste zou kunnen zijn, moeten we
ons wenden tot beschikbare foto's uit
die tijd en een geschikte foto om mee
te beginnen is er een van de scheef
liggende Hertog Hendrik, gemaakt
vanuit de zuidwesthoek van het Natte
Dok. De foto behoort tot de collectie
van het Marinemuseum (FT00737)
en wordt bij het Nederlands Instituut
voor Militaire Historie te Den Haag
toegeschreven aan de op marinehis-
torisch gebied bekende scheepsbouw
kundig ingenieur Scheltema de Heere,
die tijdens de oorlog op de Rijkswerf
werkzaam was (en in 1963-1964 di
recteur was van datzelfde instituut,
toen nog Instituut voor Maritieme
Historie geheten).
Als we deze foto onder een vergroot
glas leggen, dan is het eerste wat
opvalt, dat over het voorschip met
24 cm. kanon van de Hertog Hen
drik heen de bovenverdieping van
het KIM zichtbaar is. Vanaf het punt
waar de foto genomen is, kan dat al
leen als het Marinehospitaal het zicht
niet meer wegneemt. Met andere
woorden, de foto dateert van na het
bombardement op 21 juni, waarbij
het Marinehospitaal afbrandde en het
dak instortte.
Voordat we met dit gegeven verder
gaan, het tweede wat opvalt. Aan
stuurboordzijde, ter hoogte van het
24 cm. kanon, zitten in de scheeps
huid vlak onder de knik bij het
hoofddek twee gaten. De rand van de
gaten is aan de voorstevenkant naar
binnen gebogen. Boven de knik in de
huid ter plaatse zitten verkleuringen,
die ook op vervorming duiden. Een
verklaring kan zijn, dat hier twee pro
jectielen (bomscherven?), enigszins
van voren komende, naar binnen zijn
gedrongen, waarbij de scheepshuid
onder de knik naar binnen is gedrukt
en daarmee de huid boven de knik
naar buiten, door de relatief stijve
spantconstructie in de knik. Voor de
volledigheid merk ik op, dat er ook
aan gedacht is dat de gaten mogelijk
beschadigingen zijn van het nega
tief, maar dat die mogelijkheid niet
waarschijnlijk wordt geacht door de
vorm en het karakter van het beeld.
Niettemin, zolang het negatief niet
voorhanden is om een en ander te
controleren, blijft deze mogelijkheid
theoretisch wel aanwezig.
Gaan we terug naar het bombarde
ment van (vrijdag) 21 juni. Van dit
bombardement, dat 's middags plaats
vond (volgens Anthony van Kampen
in De burgers van Den Helder van
15:30 tot 16:40 uur), zijn een aantal
foto's beschikbaar, waaronder twee
vrij bekende, genomen op de Rijks
werf vanaf de kade van het Natte Dok
tussen Dok II en het Boerenverdriet
in noordelijke richting. Van beide
foto's, die mogelijk ook weer door
Scheltema de Heere zijn gemaakt,
bevindt zich een afdruk in de collectie
van het Marinemuseum (FT00735
en FT00736). De foto's tonen de twee
zware rookkolommen van de bran
dende olieopslag aan de zuidkant van
het huidige Marinemuseum en het
brandende Marinehospitaal, maar
voor ons is van belang dat de Hertog
Hendrik nog keurig rechtop ligt af
gemeerd. Bekijken we FT00736 nog
wat nauwkeuriger, dan zien we ten
eerste op de kade ten noorden van de
Zeedoksluis een aantal in lichte over
all geklede personen richting Hertog
Hendrik lopen, hetgeen er op wijst dat
de Engelse vliegtuigen inmiddels weer
verdwenen zijn. Ten tweede zien we
dat de huid van het schip nabij de 24
cm. toren ongeschonden is.
Een andere in dit verband ook inte
ressante foto van het bombardement
120
