Achterschip
'Bonaire' met
Manginschroef
en schroeflicht-
installatie.
De schroeflichtinstallatie
van de 'Bonaire'
Als de 'Bonaire' onder zeil ging kon
de schroef echter niet uit het wa
ter worden gelicht. In het artikel in
'Levend Verleden' van september 2007
is evenwel op blz. 12 geschreven, dat
de schroef in het achterschip werd
opgehesen om de weerstand tijdens
het zeilen te verminderen. Uit ons
verdere onderzoek is gebleken, dat
dit op de 'Bonaire' niet mogelijk was.
De reden is, dat de schroefput al iets
onder het hoofddek eindigt en daar
met een plaat is afgesloten. Bovendien
diende de ruimte tussen deze plaat en
het hoofddek vrij te blijven in verband
met de uitslag van de 2,60 meter lange
'ijzeren roerpen helmstok).
De schroeflichtinstallatie van de 'Bo
naire' was dan ook uitsluitend bedoeld
om onderzoek of reparatie van de
schroef te vergemakkelijken. Daartoe
moest de afsluitplaat aan de bovenzijde
van de schroefput worden afgenomen
waarvoor eerst een aantal moerbouten
moest worden losgeschroefd. Vervol
gens moest de 'roerpen' in de uiterste
stand naar bak- of stuurboord worden
gezet (i.c. 'het roer aan boord leggen')
of worden gedemonteerd. Pas daarna
kon het schroefraam, met behulp van
een 'ligtjijn' een takel met vijf of
meer schijven), worden gelicht tot op
het hoofddek.
Het bestek van het schip bevestigt
deze bedoeling ook in de vermelding,
dat de schroef in een schroefraam
hangt om 'hoewel niet geregeld bij het
zeilen' maar wel 'in gevallen van bijzon
deren aard' gelicht te kunnen worden.
Gelet op de eigenschappen van de
Manginschroef was het trouwens he
lemaal niet nodig om de schroef van
de 'Bonaire' te lichten als het schip on
der zeil ging. Uit het bestek van de één
jaar later gebouwde 'St. Eustatius' (la
ter herdoopt in 'Bali'), schroefstoom-
schip 4e klasse (bestek 1877), blijkt dat
dit schip wel een Manginschroef had,
maar geen schroeflichtinstallatie. Het
nut van de installatie woog kennelijk
niet op tegen de kosten.
Bij de 'Bonaire' kon de schroeflichtin
stallatie niet meer worden gebruikt na
dat de Manginschroef was vervangen
door een gewone tweebladige schroef.
De gewone schroef rustte aan één kant
(de kant van de roersteven) namelijk
niet meer in het schroefraam, waar
door er ook geen sprake meer kon zijn
van een kaaskoppeling als losneem-
bare verbinding met de schroefas. De
schroef was nu direct op de schroefas
gemonteerd. Bovendien was de breedte
van de schroefput afgestemd op de
smalle bladen van de Manginschroef.
Het gegeven, dat de schroeflichtin
stallatie en de schroefput nog steeds
aanwezig zijn aan en in het
achterschip van de 'Bonaire', mag ge
rust heel bijzonder worden genoemd.
De installatie draagt aanzienlijk bij
aan de historische waarde van de
'Bonaire' als tastbaar overblijfsel van
een tijdperk,
waarin zich een maritiem technische
revolutie heeft voltrokken.
De conservatie en het herstel van de
'Bonaire' zijn te volgen op de internet
site van de gelijknamige
stichting: www.stichtingbonaire.nl
Dankbetuiging
Onze dank gaat uit naar de heren M.
Bakker (Marinemuseum te Den Hel
der), N.A. Beeke (Bibliotheek NLDA-
KIM te Den Helder), B.A. Mooiman
(Stichting Bonaire te Den Helder)
en - onder aanhaling van de 'Amitié
Franco Néerlandaise - de heren A.
Clouet en C. Millé (www.dossiers-
marine.free.fr) voor hun bereidheid
om afschriften van documentatie te
verstrekken. De heer J. Holtrop (Ma-
ritime Institute Netherlands MARIN
te Wageningen) zijn wij erkentelijk
voor diens spontane bereidheid om
zijn kennis van scheepsschroeven met
ons te delen.
Jan Klootwijk en Dick Vries
43
