Overpeinzingen bij de Lavey aan de Zanddijk Bij de aanleg van de Zanddijk in 1610 werd halverwege tussen Huisduinen en Callantsoog een hoge paal geplaatst waarin men een mand kon hijsen om het begin en einde van de werktijden aan te geven. Zon paal noemde men een 'lavey' of 'levey'. Bij werkzaamheden aan de Helderse zeedijk werd dezelfde methode toegepast, zij het dat de mand dan werd opgehesen aan de Helderse kerktoren. Want zelfs als er een kerkklok was kon men die op grote afstand niet altijd horen slaan, laat staan aan de wijzers zien hoe laat het was. Als bijzonderheid kan nog worden vermeld dat de schoolmeester aan Den Helder 'zorgde voor 't op- en neerhalen van het mandje van den Toorn op de gestelde uuren als 's Lands Arbeijtsvolk hun schofttijd hadden.'1 V 4 De 'lavey' aan de Zanddijk, voor het eerst te zien op een kaart van Dirk Abbestee (1672), staat nog wel aangegeven op de kaart van C.R.T. Krayenhoff (1832), maar is op de eerste officiële topografische kaarten van Noord-Holland 1849- 1859) verdwenen. Volgens Dr. Henk Schoorl, in zijn befaamde boek over de waterstaatkundige geschiedenis van de Kop van Noord-Holland tot ca.1750, is de naam 'levey' een verbastering van het Franse 'levier' dit is hefboom (vergelijk ook het Engelse 'lever' hefboom).2 Het Groot Woordenboek der Nederlandse taal geeft eenvoudig aan: 'lavei' is vrijaf, rust. 'Lavei steken' is ophouden te werken, gaan schaften, maar ook in staking gaan, Over de herkomst van het woord geeft Van Dale geen uitsluitsel. Het Middelnederlandsche handwoordenboek van J. Verdam (1981) zegt eenvoudig: 'tere laveye gaan' is gaan slenteren.5 En P.J. Harrebomée in zijn spreekwoordenboek uit 1861 zegt over 'Lavei': hij heeft 'lavei gekregen' hij loopt rond, is vrij.4 Ook bij nog oudere auteurs zoals Carolus Tuinman (Middelburg, 1726) wordt in die zin gesproken: "Zoo vaak de Feestdagen aankomen en de schooljeugd lavey heeft".5 Het is dus wel duidelijk dat 'lavey' alles te maken heeft met 'schafttijd', maar daarmee is de oorsprong van het woord nog niet verklaard. De Groningse auteur Otto Knottnerus denkt dat het bij 'lavei' oorspronkelijk om een Frans woord gaat dat verwijst naar de omgang met eb en vloed. De 'lawei' is vermoedelijk afgeleid van 'levée' of'levier': een signaal dat - net als een stormbal - wordt opgetrokken ingeval van hoog water, maar dat wordt neergelaten als het veilig is.6 En hij verwijst naar ....Henk Schoorl M Staking Er is behalve schaften en vrij rondlopen nog een andere betekenis van het woord 'lavei', namelijk staken. Al in 1577 wordt in Antwerpen gesproken over 'laveijen' in de betekenis van eigenmachtig ophouden met werken. Staken dus. Dit woord in deze betekenis is bekend langs de hele kust van Vlaanderen tot Noord-Duitsland. Was een groep arbeiders ontevreden met het loon dan probeerden ze het werk te staken door het bekende signaal te hijsen. Of ze bonden zelf een rode lap of een korf aan een /A//i3 Den Helder t8e eeuw. De Hervormde kerk. De mand aan de toren werd gehesen en neergelaten om het begin en einde van werk- en schafttijden aan te geven (collectie gemeente Den Helder). 110

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Levend Verleden - Den Helder | 2006 | | pagina 32