De kop in kaart (3)
De kaart van Jan van Scorel (1551)
Jan van Scorel, genoemd naar zijn
geboorteplaats Schoorl, waar hij op
1 augustus 1495 geboren was als
zoon van de dorpspastoor en diens
'huishoudster', zag het helemaal
voor zich. Hij wilde de hele Kop van
Noord-Holland van Petten tot Huis
duinen bedijken en vroeg daarvoor
octrooi aan bij de Keizer Karei V.
Het was een groots opgezet plan
voorzien van een schitterende kaart.
Op deze in het Algemeen Rijks
archief aanwezige, met de hand
getekende en in prachtige kleuren
uitgevoerde schetskaart van de
Noordkop (Collectie Hingman no.
2486), groot 80 bij 240 cm is het
gebied aangegeven gezien vanuit de
Noordzee. Het noorden links, het
zuiden rechts.
Van Scorel had een paar compag
nons gevonden die 't helemaal
zagen zitten. Ook bij een aantal
geldschieters uit de Zuid-Neder
landse geldwereld (Antwerpen) was
belangstelling.
"Een dyckagie schilderen mette vruch
ten daerop wassende, Schoorle was
daer den rechten man toe," scham
perde de waterstaatkundige Andries
Vierlingh.1
Sterker nog: "ick hebbe eenen
grooten bouck (boek) gesien, daer
hij aireede seven kercken inne
gepatronneert hadde d'een was
ront, d'ander drycantich, maer het
was het vel vercocht eer den wolff
gevangen was."
Inderdaad is er, behalve de hier te
bespreken kaart van de Kop van
Noord-Holland (inclusief Texel) van
1551, in het Algemeen Rijksarchief
te 's Gravenhage óók nog een kaart
van de te bedijken Zijpe (Hingman
collectie no. 2473) waarop een
zevental kerken zijn afgebeeld: Sint
Paulus, Sinte Pieter, Sint Lourens,
Sint Jan, Sint Sebastiaan, Sancta
Maria en Sint Crusis. Zo'n kaart is
makkelijk gemaakt vond Vierlingh,
het papier is geduldig. Maar de
werkelijkheid is weerbarstig. Dijk-
aanleg is niet eenvoudig. En daar
mee ben je er nog niet. Er moeten
afwateringsvaarten komen en
watermolens. En sluizen niet te ver
geten. Het gebied moet verkaveld
worden. En is 't dat dan wel waard?
Want Vierlingh zag zand over de
kleigronden stuiven, veel zand. En
hij verzuchtte:
Het is een lant van tureluyre
als 't regent soo is 't hart van nature
als 't drooch is soo is 't sachte
het verwaijt hij dage (en) hij nachte
Hij vreesde zelfs dat door het ver
stuiven van het zand sommige vaar
ten binnen enkele weken weer "toe-
gestoven" zouden zijn. Neem nou
zo'n poldertje als de Haesenpolder,
"het waere beter ende bequamer der-
zelven te heeten den Dwaesenpolder,
met groten cost gemaeckt en sonder
vruchten.
"Architecten kaart"
Natuurlijk had Vierlingh in zijn
kritiek niet helemaal ongelijk,
maar zijn commentaar op het plan
van Jan van Scorel en met name
op diens kaart was niet terecht.
"De kaart is geen opmeting, geen
eigenlijke kartering, de kaart is een
illustratief verhaal." Aldus Henk
Schoorl.2
En gelijk heeft hij. Jan van Scorel
was een kunstenaar, een schilder,
Kaart van de te bedijken Zijpe waarop een
zevental kerken zijn afgebeeld:
Sint Paulus, Sint Pieter, Sint Lourens,
Sint jan, Sint Sebastiaan, Sancta Maria
en Sint Crusis.
