Wettig opium
In 'Levend verleden' nummer 2 van
december 2003, staat een artikel
over de eerste reis van de Willem
III naar Nederlands Oost-Indië. In
het artikel wordt gewag gemaakt
van het feit, dat alleen al voor de
Staat der Nederlanden goederen
meegingen ter waarde van zo'n
200.000,00. Dat die lading voor
het grootste deel bestond uit opi
um, is een interessant gegeven en
een nadere beschouwing waard.
Belangrijke inkomstenbron
Handel en bestuur, begroting en le
ger, alles in Nederlands Oost-Indië
draaide om de opium. De opiumba
ten wedijverden om de eerste plaats
in de rangorde van de (gigantische)
koloniale inkomsten. Toen met de
moderne tijd nieuwe technieken
hun intrede deden, werd alles nog
groter aangepakt: de zelf kokende
Chinese pachters werden afgedankt
en in de gehele Archipel verrezen
staatswinkels, waar het wettig opi
um als postzegels over de toonbank
ging-
Geschiedenis
Om de problemen van het dagelijks
bestaan het hoofd te kunnen bie
den, heeft de mens vanaf de vroeg
ste tijden tot op heden genotmidde
len tot zich genomen. Altijd en
overal hebben zowel jongeren, als
ouderen getracht het geluk met elk
denkbaar middel af te dwingen. Zo
wordt reeds vier eeuwen lang in
grote delen van Azië 'opium ge
schoven' en al duizenden jaren
kauwen de Indianen van het An-
desgebergte tegen de kou en de
honger op cocabladeren. In Noord-
Afrika wordt 'kif, een soort hen
nep, gebruikt. De eerste verslaving
die zorgwekkende vormen begon
aan te nemen was die aan opium.
Dit product werd toendertijd voor
namelijk gezien als een heilzaam
middel tegen slapeloosheid.
Bereiding
Opium is een extract van de plant
Papaver somniferum, een eenjarige
struik met grote, ovalen bladeren.
Ze draagt enkelvoudige bloemen,
die wit, rood, rose, purper of paars
achtig van kleur zijn. In de onbe
haarde, langwerpige of bolvormige,
zaaddozen huist een groot aantal fij
ne, eetbare zaden. De doosvruchten
zelf zijn groen en variëren in groot
te van een kippenei tot een forse
vuist. Ongeveer een week nadat de
bloem is afgevallen, maken de telers
zes tot acht ondiepe ker
ven in de zaadcapsule.
Uit die insnijdingen wel
len in een etmaal een
paar dikke druppels
melkachtig vocht, van
oudsher 'de tranen van
de slaaproos' genoemd.
Onder invloed van de
buitenlucht dikt dit
melksap in en wordt
bruin of zwart. De zo
verzamelde 'papavertra-
nen' worden bewaard in
ongeglazuurde, aarden
kruiken. Na diverse be
handelingen wordt de
ruwe opium verwerkt tot
een eetbare en rookbare
stof.
opiumkuipje
Benamingen
In het Nederlands draagt de papa
ver ook de namen 'slaapbol',
'maankop' en 'heul'. De opium ook
wel 'heulsap' genoemd, wat 'sap
van de zwarte heul' - verouderde
naam voor papaver - betekent. In
de Indische Archipel heet de ruwe
opium 'afioen'. In het administra
tieve jargon van Nederlands Oost-
Indië is dit 'amfioen' geworden.
Opium in de Indische Archipel
rond 1600
De oorsprong van het opiumroken
in de Indische Archipel ligt verbor
gen onder de as van de geschiedenis.
Het slaapgom en zijn eigenschap
pen zullen daar bekend zijn gewor
den via de zeehandelaars. Malakka
97