Vangdam - Leidam en
haven het Nieuwe Diep
25
In 1647 gaven de Staten-Generaal
opdracht te onderzoeken of de geul
het Nieuwe Diep geschikt gemaakt
kon worden als veilige haven voor
de oorlogsvloot. Het plan ging niet
door. De voornaamste bezwaren
waren de hoge kosten. Daarbij
kwam, dat de invloedrijke West-
friese Zuiderzeesteden, uit vrees
voor concurrentie met hun havens,
tegen waren. Maar het gemis van
een Hollandse oorlogshaven tij
dens de 4e Engelse oorlog (1780-
1784) gaf uiteindelijk de doorslag.
In 1781 begonnen de werkzaamhe
den voor de aanleg van de Helder-
se haven. Technisch was men nog
niet in staat een zeehaven uit te
baggeren en daarom werd langs de
oostkant van het Nieuwe Diep, pa
rallel aan het water, de Leidam ge
legd. Over de Zuidwal, een wad
denvlakte oostelijk van het Nieuwe
Diep, kwam de Vangdam die de
ebstroom er doorheen moest lei
den. De ligging van beide dammen
moest een natuurlijke uitdieping
van de haven bevorderen. In 1782
waren de werken voltooid, de zorg
vuldig gemaakte berekeningen
klopten. Het water stroomde bij eb
krachtig door het Nieuwe Diep
richting het Marsdiep en de diepte
nam toe door uitschuring. Overge
bleven ondieptes werden door uit
baggering weggenomen. Van 1812
tot 1815 werd de kade langs de
westzijde van de haven gelegd, nu
bekend als het gedeelte tussen het
Havenplein nabij hotel "Lands
End" en de Koopvaardersschutslui
zen. De grond voor deze kade werd
gewonnen uit het daarlangs gegra
ven kanaal, de Binnenhaven. De
haven was nu voltooid en breidde
zich in de jaren daarna uit tot de
vlootbasis van Nederland. Hij ont
wikkelde zich na de opening van
het Noordhollands Kanaal in 1825
tevens tot een belangrijke koopvaar-
dijhaven. Na de opening van het
Noordzeekanaal in 1876 liep de
bloei van de handelshaven echter
alweer ten einde. Met de ingebruik
neming in 1954 van de Nieuwe Ha
ven als marinehaven veranderde
het aangezicht van het Nieuwe
Diep. Op het wachtschip en een en
kel marineschip na lag de oorlogs
vloot niet langer meer in de eeu
wenoude haven. Na het vertrek in
de jaren zeventig van de onderzee
dienst en de "mottenballenvloot"
naar de Nieuwe Haven bepalen nu
de visserij en offshore-activiteiten
het havenbeeld.
Rens Schendelaar
De Vangdam, met de aanhechting aan de
dijk van de Nieuwe Haven, gezien vanaf
de Waddenzee. Op de achtergrond bebou
wing van de Nieuwe Haven. De aanhech
ting van de dam bevond zich voordien
aan de Leidam, zo ongeveer ter hoogte
van de Moormanbrug. Door de aanleg
van de Nieuwe Haven is de Vangdam
voor een groot deel verdwenen. Overge
bleven stenen restanten lopen nog als een
kilometers lang lint over het wad.
