oost naar west de grote oceanen de
continuïteit van de waarnemingen
zouden onderbreken. Inmiddels
was al gebleken, dat ook op zee
nauwkeurig kan worden gemeten,
mits dat gebeurt op een schip dat
slechts geringe slinger- en stamp
bewegingen maakt. Op een onder
zeeboot dus. Die kan, zelfs bij ruw
weer, duiken en rustiger waterla-
gen opzoeken. Zo kon een, de ge
hele aarde omspannende, waarne
mingenreeks worden verkregen,
die bij de cirkelvormige equator een
constante zwaartekrachtswaarde
zou moeten opleveren, maar, in ge
val van een afplatting, op twee lijn
recht tegenover elkaar gelegen pun
ten een maximum waarde zou
moeten geven en een minimum
waarde op twee op 90° lengtever
schil daarvan verwijderde punten.
Verder zou worden onderzocht, of
de aantrekkende massa van de aarde
overal even groot is. Elke onregelma
tigheid in de aardkorst doet haar in
vloed gelden op de zwaartekracht
aan het oppervlak. Uit dit zwaarte
krachtsverloop zou men dus conclu
sies kunnen trekken over de massa
verdeling in de aardkorst. 5
Het vertrek van de K XIII
Op donderdagmiddag 27 mei 1926
vertrok de I< XIII uit Nieuwediep.
Dat trok nog meer kijkers dan ge
woonlijk, omdat het schitterend zo
merweer was. 's Ochtends om acht
uur bevonden zich al duizenden be
langstellenden aan de Buitenhaven.
"Ja een zomersche dag was het Don
derdag. In den bijna wolkenloozen
hemel stond stralend de zomerzon.
Warmtenevelen trilden boven de zee
en deden vaag de kust van Texel uit
komen. Een enkel zeilscheepje (en)
een botter, eenige torpedobooten,
enkele Z. booten en onderzeeboten
De K XIII in de Pedro Miguelsluizen
(Panamakanaal) (uit: C. van der Linden
en M. S. Wytema (z.j.)
waren op de reede zichtbaar. Hoog
in de klare lucht vlogen een aantal
vliegtuigen van de "Mok".6
Aldus de verslaggever van de Hel-
dersche Courant. Het gezin van
mijn opa stond niet tussen de uit-
zwaaiers, want dat wilde hij beslist
niet hebben. Afscheid nemen van
vrouw en kinderen, dat deed hij lie
ver thuis, zonder pottenkijkers. Zou
mijn oma toen al hebben gevoeld,
dat ze weer in verwachting was?
Tegen vieren was eindelijk het mo
ment van vertrek aangebroken. De
meeste kijkers trokken naar het
Wierhoofd, waar zich een dicht op
eengepakte menigte vormde. Toen
de K XIII naderde werd het muis
stil. De stafmuziek speelde eerst
het "Wien Neêrlands bloed". Daar
na volgde een vrolijke mars, onder
het spelen waarvan de onderzee
boot de haven uitvoer. De beman
ning werd toegejuicht, "de petten
werden gezwaaid" en weldra was de
K XIII achter de kim verdwenen.7
Door het Panamakanaal
De eenzame en lange reis van het
onaanzienlijke scheepje naar de
Oost was begonnen. Eerst ging het
naar de Azoren (Fayal), vandaar te
rug naar de Canarische eilanden
(Las Palmas) en vervolgens via
Mona-Passage naar Curagao. Eind
juni werd dit eiland door de K XIII
aangedaan. De belangstelling was
enorm en een "...buitenkansje voor
het kijkgrage publiek". De dag vóór
het vertrek mochten enkele uitver
korenen mee voor een tochtje on
der water. Er was op Cura^ao ooit al
eens een Amerikaanse onderzee
boot geweest, maar die bleef gehuld
in een waas van overdreven ge
heimzinnigheid:
"Niemand werd aan boord toegela
ten, niemand kwam in de gelegen
heid eenig lid van de bemanning
iets over het vaartuig te vragen...
Het eenige wat uitlekte was, dat zij
niet onder water kon varen. En
waar dienen de duikboten anders
voor!", aldus een der
uitverkorenen.8
Daarna vertrok de K XIII naar Co-
Ion aan de ingang van het Panama
kanaal. En in die stad was het, dat
mijn opa "aan het graf heeft ge
staan" van zijn broer. Die was daar
op 9 oktober 1918, toen zijn schip
de haven aandeed, op 29-jarige
leeftijd overleden en begraven. In
het gemeentearchief van Den Hel
der bevond zich ooit een brief, ge
dateerd 14 november 1918, waarin
dit sterfgeval werd gemeld. Voor
zover ik me kan herinneren was hij
