Boeken over de Verenigde Oost-Indische Compagnie
Wanneer men zich voor de
geschiedenis van de roemruchte
Verenigde Oost-Indische Compag
nie interesseert en zich wat breder
wil oriënteren dan in het onlangs
als pocket herdrukte "Zeevarend
Nederland en zijn wereldrijk 1600-
1800" van C.R. Boxer, kan men het
beste beginnen met het stan
daardwerk "De geschiedenis van
de VOC" van Femme S. Gaastra.
De universitair hoofddocent mari
tieme en vaderlandse geschiede
nis aan de Universiteit van Leiden,
dr. Gaastra, vat al direct in zijn
woord vooraf samen waar het over
gaat: "de grootste multinationale
onderneming van de 17e en 18e
eeuw, met een personeelsbestand
van wel dertigduizend man in een
tijd waarin Nederland maar twee
miljoen inwoners had, een onder
neming die in twee eeuwen één
miljoen mensen uit Europa naar
Azië zond en handel dreef van de
Rode Zee tot Japan."
De VOC, gefinancierd door parti
culier kapitaal in de vorm van aan
delen, was niet de eerste multina
tional en zeker niet de enige, maar
wel de grootste uit die tijd. Dat
slechts één op de drie mannen die
naar Indië voeren weer levend in
patria terugkeerde is minder tra
gisch dan het lijkt: veel mannen
bleven voorgoed in Azië wonen.
Dat er veel scheepsvolk vaak al op
de heenreis naar Indië stierf had
vooral te maken met de slechte
lichamelijke toestand waarin de
mannen zich bevonden bij aan
monstering. Schipbreuk (door
storm of stranding) kwam weinig
voor: op 4700 uitreizen slechts 105
schepen, op de terugreizen 141, dit
is 2 tot 4,5 procent. De VOC-sche-
pen behoorden tot de grootsten en
veiligsten ter wereld.
"De geschiedenis van de VOC",
waarin alle facetten van dit unieke
bedrijf behandeld worden, ver
scheen twintig jaar geleden voor 't
eerst. In de onlangs verschenen
jubileumuitgave is de tekst vrijwel
ongewijzigd gebleven. De litera
tuurlijst is wel bijgewerkt. En wat
vooral belangrijk is: deze herdruk
is royaal geïllustreerd! Dat allemaal
voor nog net geen twintig euro
19-95)-
Dat de welvaart van de Nederland
se Gouden Eeuw te danken is aan
de VOC is niet juist. Sterker nog,
de basis van die welvaart was al (in
de i6e eeuw) gelegd en maakte
juist de VOC mogelijk. Wel was de
VOC ook in ons land een zeer
belangrijke werkgever, maar echt
rijk werd slechts een kleine elite.
Over rijkdom en corruptie (VOC
Vergaan onder Corruptie?) zal in
september 2002 een boek van
Gaastra verschijnen getiteld
"Indisch Fortuin". Bijzonder fraai
uitgevoerd is ook het Nationaal
Jubileumboek VOC 1606/2002,
getiteld "De kleurrijke wereld van
de VOC" (ISBN 9068683012, 191
blz. 24.50). Aan dit onder redac
tie van Leo Akveld en Els M. Jacobs
door het Nederlands Scheepvaart
Museum Amsterdam, het Rijks
museum Amsterdam en het Mari
tiem Museum Rotterdam als cata
logus bij VOC tentoonstellingen
uitgegeven boek, hebben een tien
tal specialisten meegewerkt.
Het boek begint met een inleidend
hoofdstuk 'De VOC in vogelvlucht',
waarin in kort bestek een uitste
kend overzicht wordt gegeven van
de ontstaansgeschiedenis en de
kleurrijke wereld van de VOC.
Daarna volgen twee delen: 'Azië in
Europa' en 'De VOC in Azië'. De
Aziatische invloed op Europa ligt
vooral op het terrein van de mate
riële cultuur. In het eerste hoofd
stuk van Deel I wordt uitvoerig
gesproken over het gebruik van
specerijen en thee, in het tweede
over interieur en mode, zoals
Japanse lakmeubelen en kimono's.
Het derde hoofdstuk handelt over
kennis van Azië, van de ontdek
king van de zuidelijke sterrenhe
mel en 'heidense' rituelen tot
'merkwaardige' beesten en exoti
sche planten.
Deel II omvat het grootste deel van
het boek (120 van de 192 pagina's).
Het gaat nu eens niet alleen over
Java en Batavia, Ambon en Banda,
maar óók over Ceylon, Japan,
China en India. Over pijpjes kaneel
