voor Handwerksgezellen. Bij ver
schillende architectenbureaus was
hij vervolgens werkzaam tot hij
zich in 1909 als zelfstandig archi
tect vestigde. Elte is ongetwijfeld de
belangrijkste Nederlandse architect
van gebouwen met een joods-ritu-
ele functie gedurende het Interbel
lum. Hij werkte voor de joodse ge
meenten en diverse joodse instel
lingen, voor particuliere opdracht
gevers, maar ook als projectontwik
kelaar. Zo bouwde hij verschillende
villa's in Amsterdam-Zuid, zomer
huizen in Blaricum en Huizen en
wooncomplexen in Amsterdam en
Amstelveen. Daarnaast omvat zijn
oeuvre diverse clubgebouwen, een
stadion, ziekenhuizen en bedrijfs
panden. Drie architectuurstromin
gen hebben Eltes werk beïnvloed,
achtereenvolgens H.P. Berlage (op
wiens bureau hij als tekenaar heeft
gewerkt), de Amsterdamse School
en het Internationaal Expressionis
me. Hij wilde echter nooit een ex
ponent van een bepaalde stroming
worden en stelde zich onafhanke
lijk op. Dat blijkt ook uit zijn lid
maatschap van de kunstenaarsver
eniging 'De Onafhankelijken' en
zijn betrokkenheid bij het Neder-
landsch Instituut van Architecten,
dat zich niet aan ideologieën of
stromingen wilde binden en zich
als tegenhanger van de BNA opstel
de. Elte was een talentvol ontwer
per, maar zeker geen voorloper.
Zijn stijl ontwikkelde zich met de
mode van de tijd en de smaak van
zijn welgestelde opdrachtgevers
mee. Zijn werk straalt degelijkheid
en rijkdom uit. Veel aandacht be
steedde hij aan de integratie van
glas-in-lood, tegelwerk, betimme
ringen en meubilair3.
De nieuwe synagoge in
Den Helder
Uitgangpunt voor het ontwerp was
dat, ondanks de bescheiden finan
ciële middelen, "de verheven sfeer,
die in een synagoge moet heer-
schen, op den voorgrond dient te
treden". Op 2 mei 1928 werd de
eerste steen aan de Kanaalweg ge
legd4. Het gebouw had een streng
symmetrische voorgevel, met de
hoofdentree in een diepe halfronde
nis op de middenas. Het midden
deel van de gevel sprong iets naar
voren en werd bekroond door drie
vensters op de verdieping met daar
boven een luifel (afb. 3 en 4). De ar
chitectuur heeft duidelijk verwant
schap met de genoemde religieuze
gebouwen van Harry Elte. De ku
bistische vormen en de oversteken
de luifels van de 'Obrecht-sjoel' en
in de metaheirhuizen in Amster
dam (afb. 5) en Diemen zien we
ook bij de synagoge in Den Helder,
afb. 2:
Synagoge Heinzestraat hoek
J. Obrechtplein te Amsterdam (1927
evenals de hoog geplaatste kleine
vensters (vergelijk Diemen en Mui-
derberg), en de halfronde hoofdin
gang (Muiderberg) (afb. 6). Versie
ringen in de vorm van beeldhouw
werk ontbreken echter in Den Hel
der. De synagoge werd ingewijd op
24 augustus 1928 5.
Binnen trok vooral de met zwart
marmer omlijste aron, de kast voor
de tora-rollen, de aandacht. De aron
was in een zijmuur uitgebouwd en
nu zoals gebruikelijk gericht naar
het oosten. Dit was mogelijk door
dat het gemeentebestuur een
strook grond had afgestaan; in de
oude synagoge stond de aron nood
gedwongen aan de noordzijde. De
vrouwengalerij langs drie zijden
rustte op vier kleine, met hout be
klede kolommen. De betimmerin
gen waren vervaardigd door de Hel-
derse timmerfabriek C. Quak. De
aron, de bima (de verhoging in het
midden van de ruimte vanwaar de
tora wordt gelezen) en de banken
waren van groen, paars en zwart ge
schilderd hout. De vloer was ge
maakt van diep paars purperhard
hout. Gedurfd kleurgebruik paste
Elte ook toe in zijn andere synag
ogen. Gebrandschilderd glas-in-
lood werd geleverd door het beken
de Haarlemse glazeniersbedrijf, de
firma W. Bogtman. Elte ontwierp
een voorhangsel voor de aron. Een
ceremoniënbord werd vervaardigd
door de firma Mulders uit Den Hel
der naar ontwerp van Leo Pinkhof
(1898-1943)6.
Synagogelamp
Centraal in de ruimte hing een
fraaie roodkoperen lichtkroon met
twaalf lampen. Waarschijnlijk is
deze lamp het enige voorwerp dat
ii5
