De tweede synagoge aan de Kanaalweg
De eerste synagoge aan de Kanaalweg was in 1837 gebouwd. In de jaren
twintig van de 20e eeuw was het gebouw aan verbetering toe (afb. i).
Aanvankelijk dacht men nog het bestaande gebouw te kunnen opknap
pen, maar wegens de bouwvallige toestand besloot men toch tot nieuw
bouw. Men begon gelden in te zamelen, zo werd op 9 december 1925
een concert gegeven ten bate van het bouwfonds voor de nieuwe syna
goge. De nieuwbouw kwam ter plaatse van de oude synagoge en de
nieuwe voorgevel kreeg vrijwel dezelfde afmetingen als de oude. Tijdens
de bouw werden synagogediensten en lessen gehouden in het oude
raadhuis van Den Helder T
afb. 1: Vroegere synagoge Den Helder (1837).
Architect Harry Elte Phzn
Voor de keuze van de architect ging
het bestuur van de joodse gemeen
te te rade bij de Nederlandsch-Is-
raëlietische Hoofdsynagoge
(N.I.H.S.) in Amsterdam. Sinds
1925 was Harry Elte Phzn (1880-
1944) bij de N.I.H.S. in dienst als
architect. De joodse gemeente in
Amsterdam stond toen voor een be
langrijke bouw-
opgave. Wegens
de verhuizing
van een groot
deel van de jood
se bevolking uit
het centrum van
de stad naar de
nieuwe wijken
in zuid en oost,
dienden hier
nieuwe syna
gogen gebouwd
te worden. Elte
werd onder an
dere belast met
het ontwerp van
een synagoge
aan het Jacob
Obrechtplein in
Amsterdam-
Zuid. Elte had
toen al een be
langrijke naam
als architect van synagogen. Vóór
de Eerste Wereldoorlog al had hij in
Amsterdam twee kleine vereni
gingssynagogen ontworpen. Tus
sen de beide wereldoorlogen volg
den nog de restauraties van de sy
nagogen in Zutphen (1921) en
Amersfoort (1926) en twee belang
rijke nieuwe synagogen in Den
Haag (Nieuwe Molstraat, 1923) en
Utrecht (Springweg, 1925). De sy
nagoge aan hetObrechtplein
(1927) zou het hoogtepunt in zijn
oeuvre worden. Voor het ontwerp
liet hij zich inspireren door de
Amerikaanse architect Frank Lloyd
Wright (1867-1959), wiens werk
door lezingen van H.P. Berlage en
publicaties in het tijdschrift Wen
dingen in Nederland bekend was ge
worden. De bouwstijl wordt wel 'in
ternationaal expressionisme' ge
noemd. Het gebouw staat op de
hoek van het J. Obrechtplein en de
Heinzestraat, en bood de architect
dus alle gelegenheid om de synago
ge op een bijzondere manier vorm
te geven. De grote kubusvormige
bouwmassa's domineren het plein.
Langgerekte verticale vensters in de
zijgevels van de synagogeruimte,
boven de hoofdentree en in de to
ren, en horizontale, overkragende
daklijsten en luifels doorsnijden de
bakstenen volumes. Ondanks enig
beeldhouwwerk maken de gevels
een strenge en sobere indruk (afb.
2). Ook in deze periode was Elte,
als architect van de N.I.H.S., ver
antwoordelijk voor de ontwerpen
van de metaheirhuizen2 in Amster
dam, Diemen en Muiderberg.
Harry Elte was in 1880 in Amster
dam geboren als zoon van Philip
Elte, die jarenlang hoofdredacteur
was van het Nieuw Israelietisch
Weekblad, het meest gelezen joodse
blad, en dat daardoor een belangrij
ke invloed had op het traditionele,
orthodox-joodse Nederland. Zoon
Harry (oorspronkelijk Hartog) be
zocht de ambachtsschool, waar hij
het einddiploma meubelmaken be
haalde, en richtte zich daarna meer
op de bouwkunde door lessen te
volgen aan de Avondteekenschool
114