91
troffen, was tenslotte een mixtum
compositum van oud, veel oud,
nieuw en een weinig van het aller
nieuwste. Tenslotte kon men zich
op die werf wel denken in een mili
tair openlucht-scheepvaartmuseum
te zijn, er was zoveel dat maande
tot mijmeren over vroegere tijden,
om daarnaast geconfronteerd te
worden met ultra moderne zaken
in een omgeving, die soms tot in
details deed denken aan een hon
derd jaar terug. Gebouwen, dok
ken, sluizen en zelfs terrein inde
ling droegen daar het stempel van
en nog steeds was de oorspronkelij
ke harmonische opzet en indeling
te herkennen. Het werk daar aan
het Nieuwediep had de allure gehad
van vestingbouw; je kon er een
camp retranché in zien, door grach
ten omgeven, met gebouwen die
'bomvrij' waren, door muren van
twee ellen dik soms. Die werf zou
in de oude opzet niet alleen vrij vei
lig geweest zijn tegen scheepsbom-
bardementen uit het Marsdiep,
doch ook wel verdedigbaar zijn ge
weest tegen een coup de force een
landingsafdeling. Inderdaad: de
plattegrond, die de Waterstaat ge
bruikt maakte een, ik zou haast
zeggen een, artistieke indruk. De
nieuw gebouwde werf moet veel
meegekregen hebben van de tradi
ties en de ervaringen van vroegere
Landswerven. Ervaringen en eeu
wenoude gebruiken werden in late
re tijd bij het naar Den Helder ko
men van de Amsterdamse 'bijltjes'
meegebracht en tenslotte, toen
Rijkswerf Amsterdam als zodanig
opgeheven werd na de Eerste We
reldoorlog, er wederom veel 'folklo
re' en (zijn) veel wat 'museumstuk
ken' genoemd zouden kunnen wor
den naar Willemsoord gekomen.
En het heet zelfs, dat die 'bijltjes'
en anderen, die uit Amsterdam
kwamen het 'Kattenburgs', de Am
sterdamse tongval van 'de eilanden'
hebben ingevoerd op de vloot. Im
mers het is moeilijk anders te ver
klaren hoe het kwam, dat om
streeks het begin dezer eeuw en
nog veel later de 'scheepstaal' der
Koninklijke Marine vrijwel die van
Amsterdam-aan-het-IJ was; terwijl
toch in moderner tijd Amsterdam
nooit veel bijdroeg tot de aanname
van schepelingen. Amsterdammers
waren vóór de Tweede Wereldoor
log zeldzaam bij de marine. Ik her
inner mij dat bij de opleiding tot
matroos te Gorichem begin 20-er
jaren op een kaart van Nederland,
waarop wij bijhielden waar de jon
gens vandaan kwamen nóg Amster
dam was, nóg Den Helder voorkwa
men, toen wij daar al meer dan een
jaar werkten met de 'nieuwe oplei
ding'.
Luchtfoto omstreeks 1927
Op de voorgrond het 'Vierkantje' en het
'Arsenaal', de magazijnen van het voor
malige etablissement 'Willemsoord'. In de
periode 7940-7945 werden veel bombarde
menten op dit gebied uitgevoerd, waar
door het grotendeels werd verwoest. Na
de oorlog werden hier de bewapenings-
werkplaatsen der marine gebouwd.