De Helderse wezenzorg in de negentiende eeuw 57 'Onderzoek in loco' Inleiding Onlangs vond ik een 25 jaar gele den gemaakte aantekening, over een boekje uit 1882 (57 I 56) in de bibliotheek van het toenmalige Alkmaarse gemeentearchief aan de Oudegracht. De auteur was j. Bruinwold Riedel en de titel 'Uit besteding, Weeshuizen en Beste- delingshuizen. Onderzoek in loco Noord-Holland 1881/1882. Vol gens mijn aantekening zou daarin ook het Helderse Algemeen Wees huis beschreven zijn. Een telefoontje met het tegen woordige Regionaal Archief Alk maar, in Alkmaar Noord, vol stond. Per ommegaande werd mij een fotokopie van de betreffende pagina's (5-17) toegezonden. Prima service! De laatste jaren werk ik aan een boek over Den Helder in de 19e eeuw, dat in 2002 of daaromtrent zal verschijnen in de Helderse Historische Reeks, onder de titel 'EB EN VLOED'. (Den)Helder in de negentiende eeuw. Daarin wordt uiteraard ook aandacht geschonken aan de wezenzorg. Aan dit werk ontleen ik hierna de hoofdlijn. Voorts put ik uit de eer der in Levend Verleden versche nen delen uit mijn grootvaders (Louis van Loo Sr.) mémoires en gebruik ik een archiefvondst uit 1916 van Rens Schendelaar, redac teur van dit blad. Wezenzorg voor 1881 /82 Al vóór 1795 was er een wees-en ar menhuis voor de dorpen Huisdui nen en de Helder Buyrt aan het Marsdiep. In 1803 werden zeventig wezen verzorgd; ook waren er een aantal "buitenshuis verzorgde ou deren en armen buiten een kerkge nootschap" en "de onnozelen in het Alkmaarse verbeterhuis". Dus zij die geen actief lid van een kerkge nootschap waren, of geestelijk ge handicapt. Het menu van de Hel derse wezen in deze jaren bestond uit: 's morgens een boterham, 's avonds (karne)melk en tussen de middag warm eten. Op zondag wit te erwten met spek, maandag en za terdag gort, dinsdag en vrijdag aardappelen met spek, woensdag grauwe erwten en donderdag erw ten met vlees. Het weeshuis werd in 1813 tijdens een belegering ('Staat van Beleg') in brand geschoten en verwoest. De kinderen waren gelukkig tevoren bij burgers ondergebracht.1 In ieder geval vanaf 1821 was er in Helder weer een weeshuis, dat per 1 januari 1840 gereorganiseerd werd. Alleen ouderloze kinderen tot maximaal 20 jaar oud mochten voortaan opgenomen worden. Zo strikt werd dat echter niet geno men, want er verbleven ook een aantal geestelijk en/of lichamelijk gehandicapten in het weeshuis. De meeste pupillen werden evenwel uitbesteed bij 'fatsoenlijke burgers' in Helder, die daarvoor dertig gul den per jaar kregen. In 1840 zaten vier oude lieden, negen 'gebrekki- gen' en vijf wezen in het tehuis. Maar liefst 48 weeskinderen waren toen uitbesteed. Onhoudbare situatie Na de 'zwarte jaren' 1845-1848 (on der meer voedselschaarste vanwege de aardappelziekte en strenge win ters) was het aantal wezen toegeno men tot honderd, waarvan er tach tig in het tehuis leefden. Maar daar lagen ze soms met drie of zelfs vier "in een kribbe of bedstede dicht bij elkander op de zolder". Een on houdbare situatie en dus moest er verbouwing of nieuwbouw volgen. Het werd nieuwbouw: in 1852 ver rees het nieuwe Algemeen Burger weeshuis aan de Kerkgracht vlakbij het Westplein (later Helden der Zee-plein). Het zou nadien nog lang als raad-/gemeentehuis die nen. 2 RK-Louise-gesticht Vanaf 1853 was er in ons land in stijgende mate sprake van verzui ling. Met name de lang in een twee derangs positie verkeerd hebbende katholieken manifesteerden zich krachtig. Op allerlei gebied wilde men tot eigen organisaties komen, in het onderwijs, in de armenzorg en in het verenigingsleven. Dat mondde later uit in clubs als katho lieke geitenfokverenigingen, bij wij ze van voorbeeld. In 1875 bood Clara Louisa Meijer, weduwe Janzen (grote aannemer in Helder), aan om voor haar rekening een 'RK Weeshuis voor Jongens en Meisjes' te doen bouwen. Zo ont stond het Louisegesticht aan de Jonkerstraat in de Nieuwstad. Vijf jaar later had dat de weduwe Jan zen al ƒ20.000 voor de bouw en ƒ3500 aan overige zaken gekost. Aanvankelijk waren er drie kinde ren opgenomen geweest, maar nu werden de katholieke wezen weer, net als voorheen, uitbesteed bij fa milie. Het Helderse Parochiaal Armbestuur (waaronder het wees huis viel) en de bisschop in Haar lem hadden grote, zo niet onover komelijke moeite met de bepaling

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Levend Verleden - Den Helder | 2001 | | pagina 13