De Weeshuizen
Het weeshuis op Huisduinen kent
een wat merkwaardige geschiede
nis.
Eerst heeft het gestaan op een tot
nog toe onbekende plek. Een uit
gebreide ordonnantie, geschreven
op 8 november 1607, is het enige
bewijs. Het vermeldt voorschriften
voor de weesmeesters. Daarna
heeft er een weeshuis, vanaf het
jaar 1676, meer dan honderddertig
jaar gestaan ten zuiden van het
gehucht Heiligharn. Daar waar nu
de Jan Verfailleweg loopt, zo onge
veer tussen de katholieke begraaf
plaats en het bejaardenhuis de
Golfstroom in.
Het was een L-vormig gebouw
met het uiterlijk van een boerderij.
Met een voorhuis, achterhuis, keu
ken en zolder. Daarbij een barak,
een stal met een schuur en een
boerenwoonhuisje. Dat weeshuis
is tijdens de Franse Periode in
brand gestoken (1813) en onbe
woonbaar geworden. Pas in het
jaar 1900 kreeg Huisduinen weer
een eigen weeshuis. En dat heeft
nog geen veertig jaar geduurd.
Want weeshuizen raakten aan het
eind van de dertiger jaren min of
meer uit de tijd. Kinderen werden
vanaf die periode als pleegkinde
ren in gezinnen geplaatst.
Weeshuizen waren het gevolg van
de sociale omstandigheden, waarbij
de kinderen veelal niet uit de ge
goede families afkomstig waren.
Als ooms en tantes het financieel
niet konden opbrengen nog een
kind in huis te nemen dan bracht
het uitkomst. Ook voor het kind,
dat ervan verzekerd was eten en
een bed te krijgen, tot dat het zelf
met werken zijn brood kon verdie
nen. "Het weeshuis was in vroeger
tijd een instelling waarvan het be
heer in betrekkelijk arme streken,
waar weinig kapitaalkrachtige men
sen woonden, grote moeilijkheden
opleverde", schreef A. Korff in zijn
boek: Beknopte geschiedenis van
Huisduinen en Den Helder. "Daar
kwam voor Huisduinen en Den
Helder nog bij, dat de toevloed van
weeskinderen ten gevolge van de
beroepen der ingezetenen groot
was, groter dan in plaatsen, waar de
mannelijke bevolking niet voor een
belangrijk deel uit zeevaarders en
vissers bestond. Om de exploitatie
van de wezen-gemeenschap slui
tend te houden moest men hier
zijn toevlucht nemen tot verschil
lende bronnen van inkomsten, wel
ke men elders niet kende. Voor
deze bijzondere inkomstenbronnen
was octrooi van de Staten van Hol
land en Westfriesland vereist. Be
halve wezen werden ook armen in
het weeshuis verpleegd".
Het weeshuis nam alleen gerefor
meerde kinderen op (nu hervorm
den genoemd). Dat kwam door de
positie van de gereformeerde kerk,
tot 1795 de volkskerk. Tot aan dat
jaar steunde de overheid het wees
huis. Omdat de meeste dorpelin
gen gereformeerd waren gingen
vrijwel alle wezen naar het wees
huis. Wezen van andere gezindten
werden door hun eigen geloofsge
noten verzorgd, zij waren zelfs te
gen opname in het plaatselijke
weeshuis van 'hun kinderen'.
De inkomsten
De financiële ondersteuning van de
staat was voor het weeshuis onvol
doende. Dorpsbewoners betaalden
daarom mee, door de vaste heffin
gen die op inkomsten waren ge
steld als van: verkochte onroerende
goederen - het loodsgeld - venters
en kramers - de visafslag - aardap
pelverkoop - op de vergunningen
van bieren, wijnen en sterke drank
- en op de boetes.
Daarbij droeg het weeshuis voor
een groot deel zelfbij in de finan
ciën. Het lezen van die gegevens,
aanwezig in het Helderse gemeen
tearchief, geeft een goede indruk
van de werkzaamheden die daar
voor uitgevoerd moesten worden.
Want het dagelijks werk van de ou
dere wezen bestond uit: karren
duinzand rijden bestemd voor
scheepsballast - duinwater rijden
voor de schepen - verhuur van het
doodskleed voor een kerkgang - het
verhuur van het doodskleed voor de
tocht naar de Algemene Begraaf
plaats (de lijkbaren stonden in het
weeshuis opgeslagen) - inkomsten
van het rijden en begraven van
drenkeldoden - het rijden van over
leden militairen - het tolhek bij het
weeshuis - opbrengsten van de ei
gen boerderij - de inkomsten van
de eigen spinbaan (touwslagerij) -
meisjes die zich zomers bij een
boerin verhuurden - jongens die op
een walvisvaarder naar Groenland
meevoeren - tijdens de Franse Pe
riode werden er jongens voor het
leger aangewezen - en dan waren
er nog de vele collectes. De aller
kleinsten gingen naar de dorps
school en genoten er onderwijs, ge
lijk met de dorpsjeugd van Huis
duinen.
In de weeshuisregisters uit het jaar
1812 is duidelijk te zien hoe een
aantal inkomsten dat jaar tot elkaar
in verhouding stonden:
35
