zoals de sluis aan het Nieuwe
Werk, voorloper van de rijkswerf
Willemsoord (1822).
En zeilden met een sterke Noord-
Noordwestenwind omtrent 3 uuren
's namiddags voor de ebbestroom
uit de haven van het Oude Schild,
met een reef in het zeil, coers zet
tende naar het Nieuwediep. Zodraa
onze loots-schuit in het holle water
kwam dobberde wij met de deyning
der golven op en neder, terwijl een
andere kortstootende golf ons eene
(golf) stuivend water binnen boord
bragt. Het ging alles wel doch even
voor het inloopen van het Nieuwe
diep wierd met een bleeke neus een
kleinen tol betaald, 't geen echter
door een teug van water en wijn uit
een rood aarde potje weer spoedig
in order kwam. Nu troffen wij eene
uitmuntende gelegenheid om het
Nieuwediep al invaarende, met laag
water te bezien. Wij zeilden meteen
Voordewind in hetzelve, zagen de
steenen leydammen ten Oosten op
de Zuidwal en de steenen hoofden
aan de andere zijde die tot be
paaling van het profil zijn aange
legd, gelijk mede de lange vang-
dam, die diend om het water 't
geen zich anderszins langs ver
schillende wegen over de landen bij
ebbe ontlastende, op te vangen en
als door een trechter naar het Nieu
wediep te leiden, om het dienstbaar
te maaken tot het diep houden van
deeze overschoone haven.Wij kwa
men voor de sluis aan het Nieuwe
Werk aan. Hier zagen wij met aan
doening de ledige magazijnen der
Marine, en door het vriendelijk ont
haal van de boekhouder Van Hey-
nen de geheele inrichting van dit
etablissement. Een Engelsche lan
dingssloep, zijnde een ligt doch
breed vaartuigje, lag nog in het bas
sin. En de dijk waarmede het Nieu
we Werk ingeslooten is, zagen wij
dat op onderscheide plaatsen met
embrassuren voor 't geschut der
Engelschen tot defensie was voor
zien geweest, welke gaten wij nu
gedicht vonden".
In het laatste gedeelte van het ver
slag over Den Helder is sprake van
"De Broederschap", een oud linie
schip (64 stukken), dat in handen
van de Engelsen gevallen was bij de
overname van de Bataafse vloot
door Schout bij Nacht Story in
1799. Het schip, dat al enkele jaren
als wachtschip dienst deed, was tot
zinken gebracht, maar daarna ge
licht. De kunstklip waarover sprake
is was een van ijzeren punten voor
zien houten constructie die, onder
de waterspiegel verankerd, als on
derzeese klip schade moest aan
brengen aan vijandelijke oorlog
schepen. In de bibliotheek van het
Scheepvaartmuseum (no H 1198)
bevindt zich een brochure uit 1800
over dit maritiem verdedigingsob
ject. In het catalogusboek Jan Blan
ken, "De Physique Existentie dezes
landes" (Rijksmuseum 1987) bevin
den zich twee afbeeldingen, terwijl
in de scheepsmodellen kamer van
het Rijksmuseum enkele exempla
ren van deze uitvinding van de wis-
en natuurkundige Henricus Aene-
ae, lid van het Comité voor de Mari
ne, te vinden zijn. De waterstaat
kundigen Jan Blanken en A.F.
Goudriaan en de constructeur ge
neraal der Marine Pieter Glavinans
waren bij de proefnemingen en re
alisatie van het project betrokken.
"Het schip "De Broederschap" lag
in het Nieuwediep, met bagagie der
Engelschen bij hunnen aftocht ge
laden, na bij het Nieuwe Werk ge
zonken. Men was bezig hetzelve,
indien mooglijk, te ligten. De
kunstklip waarmede men eenige
proeven genomen had om vaarwa
ters voor het inkomen van vijande
lijke scheepen moeijelijk te maak
en, lag in het Nieuwediep op
stroom, terwijl men bezig was om
twee oude oorlogscheepen te kalfa
teren. Wij dronken voorts ons kopje
thee in het huis van den boekhou
der, bezichtigde de schoone schut-
luis zonder inscriptie, en wierden
met deenen sloep door vier jonge
sterke manschappen tegen wind en
stroom langs het Nieuwediep ge
roeid en bij de helling aan land ge
zet. Wij wandelden langs den Zee
dijk naar ons logement Zeeburg en
zagen vandaar bij de harde wind de
branding op de Haax, waarna wij
onder een goed soupé de genoe
gens van deze dag overdachten
J.T. BREMER
Literatuur
1. De archieven in het Algemeen
Rijksarchief, Alphen a/d Rijn 1982,
220.
H. Bonder, archiven van Inspecteurs
en Commissies van de Waterstaat
in Nederland vóór 1850. Den Haag
1952, no 168.
2. J.J. Schilstra, De invasie van de En
gelsen en de Russen in Noord-Hol
land in 1799 en de Hondsbossche.
Alkmaar, 1986
3. J.T. Bremer, Petten, dorp aan de
dijk. Alkmaar, 1993/94
4. H. Schoorl en J.T. Bremer, Het
Nieuwediep in de nadagen van de
Republiek in: Volk aan het Mars
diep, Schoorl, 1983.
5. Atlas van Historische Vestingwer
ken in Nederland deel Illb de pro
vincie Noord Holland. Uitgave
Stichting Menno van Coehoorn.
