de geboorte van een zoon Isak, die
op de dag daarvoor was geboren 'uit
zijne huisvrouw Clara Cohen'. Hij
woont dan in Oldenzaal, oefent er
het beroep van boekbinder uit en is
blijkbaar ook getrouwd! Er is jaren
lang intensief gezocht waar dit hu
welijk dan wel voltrokken kon zijn.
Met name door Dr.Ir.P.E. Froeh-
ling te Sittard, de zoon van Levy
Grunwald's dochter Rossy, die als
amateur-genealoog al zo'n 15 jaar
bezig is met een uitgebreid onder
zoek naar zijn voorgeslacht. Ook
anderen verrichtten nasporingen.
Het huwelijk werd niet in Olden
zaal gevonden, evenmin in de om
ringende gemeenten, en ook niet in
de grote Sallandse steden Deventer,
Zwolle en Kampen. Een genealoog
van professie kwam zelfs tot de
conclusie dat als er een burgerlijk
huwelijk heeft bestaan, het buiten
Overijssel voltrokken kon zijn n.
Tussen de regels door werd hier re
kening gehouden met de mogelijk
heid dat er helemaal geen huwelijk
naar Nederlands recht was geslo
ten, maar dat David en Clara alleen
naar joods recht getrouwd zouden
zijn. Dat kwam inderdaad wel voor,
al werd het kerkelijk huwelijk soms
jaren later alsnog door een burger
lijk huwelijk gevolgd, bijv. om rede
nen van erfrecht. Maar ook een
joods huwelijk van David en Clara
werd nooit gevonden. In augustus
1999 werden in het archief van de
gemeente Den Helder echter enke
le stukken gevonden waaruit bleek
dat er wel degelijk een huwelijk tus
sen David en Clara is voltrokken en
wel in 1829 in Münsterland in Os-
nabrugge 12Het jaar van Davids
komst naar ons land zal dus wel
voor 1829 liggen. Clara Daniël Co-
hen was geboren op 11 mei 1805 in
Oldenzaal en bij haar huwelijk dus
15 jaar jonger dan haar man David.
Na de al genoemde zoon Isaak
kreeg het echtpaar nog twee kinde
ren: in 1833 Marianne en in 1835
Moses Aron. In 1836 is het gezin
verhuisd naar 's-Hertogenbosch.
Daar werden nog vier kinderen ge
boren, waarvan er echter een al na
een halfjaar overleed. De andere
drie heetten Daniël (geboren in
1839), Francisca (geboren in 1842)
en Salomon (geboren in 1843). Dat
waren gelukkige gebeurtenissen in
het leven van David en zijn vrouw.
Minder gelukkig was het evenwel
dat David het slachtoffer werd van
een intern conflict in de jonge jood
se gemeente in Den Bosch. Een
deel van de gemeenteleden was het
niet eens met een van overheidswe
ge opgelegde hervorming van het
godsdienstonderwijs. David moest
als gevolg daarvan in september
1844 Den Bosch verlaten en kreeg
een 'gouden handdruk' mee van
156 gulden 's jaars gedurende drie
jaren. Het conflict is door
archiefonderzoek van de meerge
noemde neef Froehling gereconst
rueerd, maar een uitvoerige publi-
katie valt buiten het bestek van dit
artikel, al zou die zeker verdienen
geplaatst te worden in een histo
risch blad in Den Bosch, waar de
geschiedenis zich heeft afgespeeld.
Niettemin moet het conflict in dit
artikel gememoreerd worden om
dat het de aanleiding is geweest van
de komst van het gezin naar Den
Helder en van het ontstaan van de
Helderse familie Grunwald
In Den Helder
Waarom verkoos David trouwens
Den Helder als nieuwe woonplaats?
Het antwoord zal wel luiden dat
Den Helder toen een stad was die
een periode van grote bloei door
maakte na het graven van het
Noordhollands Kanaal. Daar waren
alle grote scheepvaartmaatschappij
en gevestigd en zag de toekomst er
veelbelovend uit. Ook in Den Hel
der was David als godsdienstleraar
in de joodse gemeente werkzaam.
Maar daarnaast opende hij aan de
Kanaalweg 74, naast het postkan
toor en bijna naast de synagoge,
een winkel in stoffen voor
dameskleding, enz., later gevolgd
door een tweede winkel, slechts en
kele huizen verder in Kanaalweg 71.
In een eigen atelier kon men hier
ook van zelf uitgezochte stoffen da
meskleding op maat laten maken.
Er werd voorts gegrossierd in tex
tiel. David Grunwald overleed in
Den Helder in 1867 op 77-jarige
leeftijd. Zijn eerstgeboren zoon
Isak nam het bedrijf over, dat hij
samen met zijn broer Moses Aron
als mede-firmant tot grote bloei
wist te brengen. De eerstgenoemde
firmant Isak trouwde in 1865 in
Den Helder met de Helderse Leen-
tje Schrijver. Zij kregen elf kinde
ren. Daarvan nam de eerstgeboren
zoon David (geboren in 1867) later
het bedrijf voor de helft over. Drie
van de andere kinderen, te weten
Meijer (geboren in 1877), Francisca
(geboren in 1874) en de jongste telg
Levy (geboren in 1865), begonnen
elders in de stad, in de Keizerstraat
116 bij de Keizersbrug, een eigen
manufacturenzaak 'De Zon'. In
deze winkel werden ook stoffen
voor herenconfectie en marine-uni
formen verkocht. Meijer woonde
zelf boven deze winkel, maar Fran
cisca en David, die ongetrouwd ble
ven, woonden boven een van de
winkels aan de Kanaalweg, waar
hun zuster Charlotte de huishou
ding deed. De andere firmant Mo
ses Aron was eerder getrouwd dan
zijn broer Isaak, in 1806, met de
eveneens Helderse Mietje de
Leeuw. Dit echtpaar kreeg vier kin
deren, waarvan de eerstgeboren
zoon David Hartog (geboren in
1869) later ook weer de helft van
het bedrijf zou overnemen. De zaak
bleef evenwel de jaren door de
naam van Isak dragen als firma I.
Grunwald, ook toen de winkel 'De
Zon' aan de Keizerstraat er later als
filiaal in werd opgenomen^. Het
was voor dit filiaal dat we de mede
eigenaar ervan Levy de vaste klan
tenkring in de Anna Paulowna-pol-
der en op Wieringen in persoon za
gen bezoeken. Met deze opmerking
zijn we terug bij Levy Grunwald en
is de cirkel gesloten. Dit zou het
ogenblik kunnen zijn om de histo
rie van de firma L. Grunwald af te
