E
i'lesL/.
qNaaawo A'o-ct qzA?<J(/:. on<le<Xs
ïveA/ ^ürvice-i^xouau-ia/^ 2,5^(c/ïlj. aaaJO
cLeav -^lii-ufLexJ-vcz fL3,55
Aantekeningen van de controlemetingen in Den Helder, 1882-1883.
burgemeester Jan in 't Veld een
door de wet vastgelegde vergelij-
kingsstaat toestuurt van de oude en
de nieuwe maten. Eeuwenlang
gebruikte plaatselijke lengtematen
als: Huisduinerroede, voet-, duim
en lijn beginnen tot het verleden te
horen en worden: el, palm, duim
en streep.
De oppervlaktematen: Huisduiner
morgen, roede- en voet worden:
bunder, roede, el en palm.
Waterpassen en peilmerken
Water-passen (niet te verwarren
met de timmermanswaterpas) is
één van de mogelijkheden om de
hoogte van een terrein te bepalen.
Met andere woorden: vanaf een
vast en bekend punt, een vast peil-
merk in dit geval, wordt met meet
apparatuur de terrein-hoogte geme
ten om weg- en waterbouwkundige
werkzaamheden te kunnen verrich
ten.
In Nederland zijn voor die peilmer
ken als hoogte vergelijking het
N.A.P. (Normaal Amsterdams Peil)
als standaard ingevoerd.
Afgeleid van een oorspronkelijk
vastgesteld waterpeil in de Amster
damse grachten dat gelijk staat aan
de gemiddelde waterstand in de
zomer van het IJ
Bij de waterpassing van 1875-1885
is dit waterpeil als N (N=Normaal)
niveauvlak voor geheel Nederland
aangenomen en zijn de oude AP-
peilmerken (AP=Amsterdams Peil)
na controle gewijzigd in N.A.P.
(Normaal Amsterdams Peil). In
Den Helder vonden deze controle
metingen plaats in 1882 en 1883.
De Rijks Commissie voor de nauw
keurigheids en waterpassing plaatste
de peilmerken tegen de muren van
openbare en bijzondere gebouwen
en vermeldde op lijsten onder
andere de lokatie en het hoogte
verschil tussen het merk én het
N.A.P. niveauvlak.
Jaarlijks inspecteerde de gemeente
lijke bouwmeester de merken, het
rapport verzond hij naar Haarlem.
In Den Helder bevonden de per
lokatie herkenbare bronzen mer
ken zich in de muren van:
1) de tolgaarderswoning bij de
Kooi.
2) de tolgaarderswoning bij het
Nieuwediep.
3) de Koopvaarderssluis in de
deurkas van de binnen ebdeur.
4) de Nieuwekerk aan de West
straat.
5) de Westerkerk (in de oorlog
gesloopt nu zuidzijde Helden
der Zeeplein).
Van de bovenstaande lijst bevindt
alleen de Nieuwekerk aan de West
straat zich nog in het stadsbeeld.
De overige locaties zijn om uiteen
lopende redenen gesloopt. De peil
merken bevinden zich nu (op oog
hoogte of lager) volgens een recen
te lijst uit 1993 en een mededeling
van de Meetkundige Dienst van de
Rijkswaterstaat, tegen een drietal
woonhuizen én aan de:
1) Nieuwekerk Weststraat, op de
voor- en zijgevel.
2) Voormalige OLVOO kerk,
rechts van de ingang.
3) Kerkgracht 1 (het voormalige
raadhuis) aan de noordgevel.
4) Petrus en Pauluskerk, rechts
van de ingang.
5) Boerenverdriet, kleine sluizen-
complex tussen Oude Rijkswerf
en Bewapeningswerkplaatsen.
6) Zeedoksluis, sluizencomplex
tussen Oude Rijkswerf en het
Nieuwediep.
De peilmerken bevinden zich
onopvallend als ronde of vierkante,
o
2Z4
o
plat of cylindrische bouten tegen
de muren. Voor het oog vastgezet
in een voetje van cement, maar in
werkelijkheid diep verankerd in de
stenen.
De meetkundige Dienst van de
Rijkswaterstaat controleert nauw
keurig het net van peilmerken en
publiceert de gegevens over de
merken door middel van lijsten en
kaarten.
Eens in de vijf en twintig jaar con
troleert de dienst of de NAP-hoog-
ten nog wel juist zijn.Zomer 1997
werd Den Helder aangedaan, de
driehoekstatieven, gevoelige appa
ratuur en kijkers stonden onder
andere aan het Nieuwediep opge
steld.
RENS SCHENDELAAR
Bronnen,
Gemeentearchief Den Helder:
Aanleg van fortificatiën 1803-1816,
inventarisnummer 155.
Kadaster 1816-1852, inventarisnum
mer 69.
Openbare gebouwen 1819-1896, inven
tarisnummer 100.
Openbare werken 1852-1899, inventa
risnummer 101.
Praktisch landmeten, waterpassen en
uitzetten, door A.M. Sluis.
Documentatiedienst van het Financiee-
le Dagblad.
met dank aan:
Uitwaterende Sluizen Den Helder,
Meetkundige Dienst van de Rijkswa
terstaat, Delft.
18
