De bekende 'Oprechte Haarlem-
sche Courant' is niet de oudste, wel
de periodiek die het langst onafge
broken is verschenen, opgericht in
1656 door de stadsdrukker Abra
ham Casteleyn en verschenen tot
1942. Dit was een - niet alleen in
Haarlem - veel gelezen kwaliteits
krant. Er waren er meer, omdat de
Republiek der zeven Verenigde Ne
derlanden in de zeventiende eeuw
een toevluchtsoord voor intellectu
elen uit heel Europa werd. Zo had
ook de 'Gazette de Leyde', uitgege
ven door gevluchte Hugenoten in
ternationaal gezag. De rol van de
Republiek als grote mogendheid,
werd overgenomen door Engeland,
waar het eerste echte dagblad ver
scheen, de 'Daily Courant'(i702,
Londen). De 'Times' (1788) nam de
rol van de Gazette de Leyde over.
Het eerste echte dagblad in Neder
land was het 'Algemeen Handels
blad', in 1828 opgericht en vanaf
1830 in Amsterdam verschenen.
De Staatscourant en het
Dagbladzegel
Na de franse bezetting werd in 1814
de 'Nederlandsche Staatscourant'
opgericht, aanvankelijk ook met
binnenlands en buitenlands
nieuws. De bedoeling was in onze
ogen wat dubbelzinnig: niet alleen
nieuws maar ook propaganda. For
meel om het uitgeven van allerlei
roddelbladen te bemoeilijken, werd
aan andere kranten een belasting
opgelegd: het zogenaamde dagblad
zegel, overigens gebruikelijk in
heel Europa. Deze stempels op de
voorpagina werkten nogal kosten
verhogend op de uitgave van ande
re kranten en er werd dan ook hef
tig geprotesteerd tegen deze 'vuile
vingers van de fiscus'.
In Belgie werd het dagbladzegel al
in 1848 afgeschaft, in Nederland
pas in 1869 door de liberale minis
ter Van Bossen. De argumentatie is
interessant: Natuurlijk was het
strijdig met het liberale gedachten-
goed dat er belasting zou worden
geheven op een belangrijke zaak als nieuws, maar ook
zou het goedkoper worden van kranten, de versprei
ding van advertenties vergroten, waardoor er meer ge
kocht zou worden. Het wegvallen van de rijksinkom
sten werd gecompenseerd met een verhoging van de
alcoholaccijns.
Een gevolg was ook dat de Staatscourant zijn domine
rende rol als opinieblad verloor; in 1875 verdween het
buitenlands nieuws en al spoedig werd het alleen dag
blad voor het bekendmaken van regelgeving door de
verschillende ministeries, maatregelen van bestuur, of
ficiële advertenties en andere wettelijke verplichtingen.
Den Helder
De geschiedenis van het Helderse krantenwezen is be
schreven door Guus van Heusden, in een van zijn vele
artikelen 'Uit de geschiedenis van Den Helder', die in
de Helderse Courant verschenen zijn (nr. 178,19 juli
1957). Enkele details zijn door Stoll vermeld in 'Levend
Verleden', jaargang 1 (1988) terwijl de geschiedenis
van alleen de Helderse Courant (met 't Vliegend Blaad
je' als voorloper van 1873 tot I9I4) besproken is in een
bijlage van de 'Helderse Courant' van 11 januari 1973,
ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan en on
langs nogmaals met de nadruk op de meer recente ge
schiedenis in een bijlage bij het nummer van n janu
ari 1998.
Het volgende is voornamelijk gebaseerd op die artike
len, waarbij ik de nadruk heb gelegd op de geschiede
nis vóór 1873.
Eind 1842 stichtte de in Broek in Waterland geboren
boekhandelaar (alweer!) C. Bakker het 'Weekblad voor
de Helder en het Nieuwediep'. Het eerste nummer,
onder het motto 'Wij huldigen het goede' was van 1 ja
nuari 1843 en bevatte 4 kleine pagina's berigten uit
buitenland, binnenland, gemengd plaatselijk nieuws,
scheepstijdingen, ingezonden mededelingen, een
feuilleton en advertenties. De zaken gingen voorspoe
dig, Den Helder groeide ook als handelshaven en in
1858 verscheen het blad tweemaal per week (zondag en
donderdag) onder een nieuwe naam: 'Heldersche en
Nieuwedieper Courant' en vanaf 1868 zelfs driemaal
per week, dinsdag, donderdag en zaterdagmiddag.
In de wandeling was dit steeds de 'Krant van Bakker',
die langdurig gedrukt werd door de firma S. Giltjes,
maar vanaf 1861 besloot Bakker ook het drukken in ei
gen beheer te nemen. Dat was een behoorlijk inko
mensverlies voor Giltjes, die nu vanaf 1 juni 1861 ook
een krant ging uitgeven: de 'Nieuwe Courant voor Hel
der, Nieuwediep, Willemsoord, enz.' die op woensdag
en zaterdag verscheen en volgens eigen zeggen veel ob
jectiever was. Deze 'Nieuwe Courant' heeft volgens
een door C. de Boer jr. in 1926 gemaakt overzicht van
43
