X./Ke/> votjjten teloor}) exttfxvi t:Rrittrtfiorri fa//ótj fr fA'rf>s7i
<rr tTtjfxiuX tt/ttrrt<tux 4..<^<'<ït/<~/re»is t'orrtrn<r 1/ /tut/
?s/mxfarY/ fa/^\4/ferdint&Jzrurjjhyicd
OostJnd/M t$oofagej&>/ ^MA.T'/XOT''WWwir J.YLD/S
en ook dat was in onze calvinisti
sche maatschappij en dus ook in
de V.O.C. bepaald geen pré. De in
dit boek beschreven Duitsers
waren in feite 'gastarbeiders' en
dat behoeft hier dan verder niet
zoveel toelichting.
Uitgebreid komt in het boek aan
de orde hoe deze buitenlanders
naar Amsterdam kwamen om te
monsteren, in de veronderstelling
na enkele jaren terug te komen
met voldoende geld om in de
plaats van herkomst een burgerlijk
bestaan op te bouwen. Maar wat
een ellende! Eerst ondergebracht
in een louche logement van een
'zielverkoper' (ceel=contract) waar
de gasten de beginselen van navi
gatie werd bijgebracht of wat
excerceren geoefend werd, dan de
monstering en het verblijf aan
boord - strenge tucht, stormen,
windstilte, slecht voedsel en water,
ziekten - en tenslotte Indië. Ook
daar kans op slopende ziekten in
een moordend klimaat en (voor de
soldaten) gevaar om gedood te
worden in een gevecht. Geen won
der dat menigeen naar de drank
greep, depressief was of bevangen
door 'melancholische raserney' te
water sprong. Terwijl in de reis
verslagen van de 17e eeuw toch
vooral ook sprake is van zucht
naar avontuur, nieuwsgierigheid
naar verre volken en een exotische
natuur, wordt in de loop van de
18e eeuw de toon in de reisversla
gen bitterder en komt er een beeld
naar voren van een Indische
samenleving waar hebzucht, nepo
tisme, ziekte en dood overheersen.
Snorken, pochen ende blazen
daarvan hangt dit land aaneen
de minste weters zijn hier bazen
t zijn al dansers op één been
Aldus begint Matthijs Cramer zijn kritiek op de Indi
sche samenleving. Wie er meer over wil lezen moet
het dan toch maar kopen, zó duur is het nou ook weer
niet. Of lenen natuurlijk, uit de bibliotheek. Het is de
moeite waard!
J.T. BREMER
10
