DE WINDWIJZER ANNO 1868
m '9
Als geboren en getogen jutter uit Oud Den
Helder was mijn speelterrein in de 50-jaren
natuurlijk de dijk. Met name de kluft bij de
"windwijzer" was een favoriete plek waar we
met onze zelfgemaakte karren naar beneden
konden raggen. Ook de "windwijzer" zelf was
een plaats die je intrigeerde. Je probeerde wel
tussen de spijlen van het hek door te gluren
om te zien wat zich nu afspeelde in dat gebouw
tje en bij al die kastjes en dergelijke die op het
terrein rond het gebouw stonden. Helaas werd
je er niet veel wijzer en ook de heer Tabeling,
die er in mijn herinnering werkte, was niet
bereid je nieuwsgierigheid te bevredigen.
Bij mijn constante speurtocht naar boeken en
prenten over Den Helder vond ik bij een anti
quaar een prent uit een Duits tijdschrift uit 1868.
Op deze prent van de Helderse stadstekenaar
uit die dagen, J.C. Leich, staat de "windwij
zer", zoals het complex er toentertijd uitzag,
afgebeeld. De windwijzer, ook observatorium
genoemd, was in de zomer van 1843 in gebruik
genomen. Het was het eerste meteorologisch
observatorium in Nederland en kwam tot stand
vooral dank zij het beijveren van de opzichter
van Waterstaat C. v.d. Sterr. De afbeelding toont
het observatorium toen het ongeveer 25 jaar in
gebruik was en het ook al wat uitbreidingen
had ondergaan. Dat het observatorium toen al
belangrijk werd geacht mag blijken uit de vele
belangrijke bezoekers die er geweest zijn. Zo
bezocht in 1854 Z.K.H. de Prins van Oranje
en in 1870 Z.K.H. Prins Hendrik het observa
torium. Het afgebeelde hoofdgebouw met de
twee torens is tot enige jaren na de eeuwwis
seling in gebruik geweest. Toen werd er een
nieuw gebouw neergezet met op het dak hier
van een houten toren. Een 25 jaar later is deze
toren verwijderd en is de bekende betonnen
toren neergezet. Het houten gebouwtje is, zon
der de toren op het dak, nog dienst blijven doen
tot 1972 toen het gehele complex in verband
met de dijkverzwaring ten offer viel aan de slo
pershamer. Op de prent staan, rondom de cen
trale tekening, de gebouwtjes en apparaten
afgebeeld die toen op het terrein stonden. Het
bijzondere is dat op de achterzijde van prent
nog een deel van de beschrijving van die afbeel
dingen is te vinden en het is interessant om
eens na te gaan welke meetinstrumenten er rond
1868 opgesteld waren en hoe ze werkten.
Aangevuld met wat ander feitenmateriaal levert
dat de volgende beschrijving op van de wind
wijzer van rond het midden van de vorige eeuw.
Centrale afbeelding
Hierop zien we het hoofdgebouw afgebeeld met
aan weerszijden een toren. In de linkertoren
stonden instrumenten opgesteld om de elektri
citeit in de lucht te meten. In de rechtertoren
werd de windkracht en de windrichting geme
ten. Dit gebeurde door middel van een zeer
grote windvaan, waaraan een houten bord of
plaat was bevestigd. Aan dit bord was een
gewicht opgehangen met een touw dat over een
spiraalvormig rad liep. Hoe harder het waaide,
des temeer druk er op het bord werd uitgeoe
fend en hoe meer het gewicht werd opgelicht.
Aan het spiraalvormig rad, waarover het touw
liep en dat dus draaide door de trekkracht van
het houten bord, was een stift bevestigd die op
papier de winddruk optekende. Tegelijk werd
de windrichting geregistreerd. De enorme wind
vaan is op deze tekening, en ook op andere
afbeeldingen uit die jaren, duidelijk te zien.
Vanwege deze zelfregistrerende meetinstallatie
met de grote windvaan in de toren kreeg het
observatorium in de volksmond al snel de naam
"De Windwijzer".
Omringende afbeeldingen
boven v.l.n.r.
a) In dit gebouwtje bevond zich de regenmeter.
Deze bestond uit 8 cilinders die opgesteld
