121
ne mond en een spitse kin. Zijn baard en wenkbrauwen waren grijs. Als deze David Grunwald de
stamvader is geweest van het Helderse geslacht, dan is dit van Russische origine.
TWEEDE SYNAGOGE
In 1870 werd de uit 1837 daterende synagoge aan de Kanaalweg gerestaureerd. Dit rechthoekige
gebouwtje met een hardstenen stoep heeft dienst gedaan tot het in 1927 werd vervangen door een
nieuwe synagoge in Art Deco-stijl. Toen de Duitsers in 1944 de Oude Helder en heel de bebouwing
aan de voet van de Dijk met de grond gelijk lieten maken, ontfermden de slopers zich ook over het
vriendelijke gebouwtje van de toen al gedecimeerde joodse gemeenschap in Den Helder.
Gedecimeerd, maar niet vergeten. Namen als Kannewasser, Grunwald, Coltof, Manheim, Vries
landen Herschel, Elte, Polak, Godschalk, Oudkerk en Van Praag zijn onverbrekelijk verbonden met
de geschiedenis van Den Helder als havenstad. De banden bleven, ook toen het Noordzeekanaal in
1876 in gebruik werd genomen en vele joden naar elders vertrokkken. Omstreeks de eeuwwisseling
woonden nog slechts 230 joden in Den Helder, van wie er veertig in aanmerking kwamen voor on
dersteuning.
De stichting "Vrienden van het Joods Historisch Museum" heeft kunnen nagaan, dat het ledental
van de Israëlitische gemeente in Den Helder sindsdien vrijwel constant is gebleven, althans gedu
rende geruime tijd. Blijkbaar was de verzorgende functie van de stad, vooral voor de haven, maar
ook voor de omgeving, voor vele joden aantrekkelijk genoeg om hier te blijven.
De eerste oorlogservaringen in 1940 veroorzaakten een sterke terugloop van de bevolking, ook van
het joodse element, nog afgezien van de toenemende dreiging die uitging van het nationaal-socia-
lisme.
In 1941 registreerden de Duitsers nog 134 Helderse joden. Dertig van hen wisten het vege lijf te
redden, veelal door onder te duiken. Degenen die in Duitse handen vielen, werden eerst naar
Amsterdam en daarna naar Polen gedeporteerd. "Aangezien er niet één is teruggekeerd, zijn zij daar
allen vermoord," zo rapporteert genoemde stichting.
Na de bevrijding werd de Israëlitische gemeente van Den Helder bij die van Alkmaar gevoegd.
Vele respectabele burgers zagen hun stad nooit terug, en de mensen in de stad zagen hen niet
terugkeren, op een enkele uitzondering na. Namen verdwenen uit het stadsbeeld, echter zonder te
verdwijnen uit de herinnering van de mensen die hen hebben gekend.
C.A.D.
