72
DE MARINE MOBILISEERT.
Dit wordt de titel van de tentoonstelling die komend najaar(2 septem
ber tot 1 december) in het Marinemuseum gehouden gaat worden. Dit jaar
en dit tijdstip zijn gekozen ten eerste omdat het op 1 augustus en 28
augustus respectievelijk 75 en 50 jaar geleden zal zijn dat Nederland
haar krijgsmacht op oorlogsvoet bracht. Ten tweede wil het Marinemuseum
ook na de Franse week en de Nationale Vlootdagen met een interessante
wisseltentoonstelling' voor de dag komen.
In dezelfde periode wordt door het Koninklijk Leger en Wapenmuseum "Ge
neraal Hoefer" een expositie gehouden over de mobilisatie van de land
strijdkrachten. Omdat de marinemobilisaties van deze eeuw hier waar
schijnlijk slechts marginaal of helemaal niet aan de orde zullen komen
is het Marinemuseum alleen al om die reden aan zichzelf verplicht spe
ciale aandacht aan dit onderwerp te besteden»
De afgelopen maanden is gebleken dat er wel verschillend materiaal over
beide mobilisaties te vinden is(in de vorm van foto's, tijdschriften
voor de gemobiliseerde strijdkrachten, souvenirs, oorlogszakboekjes, mo
bilisatie-oproepen e.a.), maar dat de omvang van het beschikbare mate
riaal te wensen overlaat.
Vandaar dat ondergetekende aan U, leden van de Helderse Historische
Vereniging, de vraag stelt of U materiaal bekend is dat mogelijkerwijs
voor deze expositie in aanmerking zou komen.
Immers ook Den Helder ondervond de gevolgen van de mobilisaties. In hot
.,erk van G.H.. van Heusden lezen we van de wekkerfunctie die de mobilisa
tie 1914-1918 in Den Helder had» Honderden gemobiliseerden van land- en
zeemacht bevolkten de straten en deden bestedingen waar de plaatselijke
middenstand wel bij voer. Het besef vatte post dat men moest trachten
na het vertrek der tijdelijk gemilitariseerden de onverwachte bedrijvig
heid in de stad vast te houden. Wellicht bestaan er nog memorabiliae die
herinneren aan dit stuk helderse geschiedenis?
De belangrijkste taak van de marine in deze periode was de strikte hand
having van de Nederlandse neutraliteit. De vloot moest zorg dragen voor
de bewaking van de territoriale wateren in Nederlands-Indie en Nederland
zelf. Gedurende de jaren 1914-1918 werden enkele keren Engelse en Duitse
oorlogsschepen in de territoriale wateren aangetroffen.. Het hierna ge
noemde incident vond dicht bij huis plaats. Op 6 januari 1916 liep de
Engelse onderzeeboot E.17 vast op de Nederlandse kust, kwam vlot, maar
werd bij nadering van Hr. Ms. pantserdekschip Noordbrabant door de com
mandant tot zinken gebracht. De bemanning werd gered en geïnterneerd.
Onbekend is of de geredden in Den Helder aan land zijn gezet,
behalve het bekruisen van de kust werd door hulpmijnenleggers en hulp-
mi jnenvissers nuttig, ma^r gevaarlijk werk verricht. Het ongeval met een
schip uit de laatstgenoemde categorie, Hr. Ms. Frans Naerebout, waarbij
tien doden vielen, zal weinigen onbekend in de oren klinken. Op donder
dag 2 mei 1918 viel dit schip even buiten het Stortemelk ten prooi aan,
waarschijnlijk)een losdrijvende mijn. De meeste overlevenden werden met
een andere mijnenvisser naar Terschelling gebracht, waar zij droge kle
ren en waar nodig de eerste verpleging kregen. Diezelfde avond werden
zij met een torpedoboot naar Den Helder gevaren.
In de nadagen van de mobilisatie 1914-1918 kwam Den Helder in het nieuws
vanwege het gerucht dat zich op 12 november 1918verspreidde dat de Com
mandant der Marine te Willemsoord, schout-bij-nacht J. Albarda, een even
tuele revolutiepoging niet zou verijdelen. Na dit krachtig weersproken
te hebben volgden een aantal berichten waaruit Albarda op 14 november de
konklusie trok dat het verstandig was om de in Den Helder liggende sche
pen dusdanig van machine-onderdelen te ontdoen dat de schepen immobiel
gemaakt werden. Een dag later volgde de volledige ontwapening van de
vloot aldaar. Zelfs het geschut van de forten en kustbatterijen werd*
voor zover het landinwaarts kon vuren, tijdelijk buiten gebruik gesteld.
Ongeregeldheden deden zich hierbij niet voor. Het enige dat met de geno
men maatregelen bereikt werd was een vertrouwenscrisis tussen vór en
achter de mast.