Ai
Slldititig m
HiatoriMli 1
Ottilrtrp
keizer. Het toneel verplaatste zich dan ook in het laatste
decennium van de zestiende eeuw - niet zonder succes - naar de
kop van Noord-Holland.
West-Friesland, Boerenvrijstaat
Karei de Grote wordt geacht aan West-Friesland een bepaalde
mate van zelfstandigheid te hebben gegeven, maar een bewijs
hiervan in de vorm van bij voorbeeld een oorkonde is tot
nu toe niet gevonden. Wel is zeker dat de vroegere bewoners
van deze landstreek zich een zekere mate van zelfbestuur
hebben toegeëigend, mede door de fysieke gesteldheid van
het landschap. Een veldslag op 27 maart 1297 bij Vroonen
maakte een eind aan de Boerenvrijstaat. Sinds dat jaar kwam
ook een deel van West-Friesland onder rechtstreeks beheer
van de Graven van Holland, namelijk het zuidelijke deel van
de Geestmerambacht. In dit later door de Staten beheerde
gebied ligt onder meer het Westfriese grensplaatsje Oudorp, dat
voorbestemd werd om de functie van Nijmegen over te nemen
als potentiële vestigingsplaats van de godsdienstvrijheid.
Geslaagde aanstelling
Bij het naderen van de zeventiende eeuw namen de spanningen
in de religieuze wereld meer en meer toe, zo ook in Alkmaar
en omstreken. Een van de oorzaken van dit laatste was de
opkomst van een vrijzinnige stroming naast het strenge
calvinisme. In 1597 kwam vanuit Nijmegen de vrijzinnige
predikant Adolphus Venator naar Alkmaar. Venator was
opgeleid aan de Theologische Hogeschool in Herborn. Deze
school, een paar kilometer verwijderd van het slot in Dillingen,
was mede door de Oranjes opgericht. Venator hield zich in
Alkmaar behalve met preken ook bezig met het opleiden van
predikanten. Zo begon hij in 1603 met de opleiding van een
zekere Aris Volkertsz, van beroep scheepsmaker, wonende aan
het Verdronkenoord te Alkmaar. Begin 1608 was zijn opleiding
voltooid en kwam Aris beschikbaar als predikant. Met steun van
de in 1573 door prins Willem van Oranje aangestelde baljuw
Simon van Veen van het Geestmerambacht, werd Aris Volkertsz
in Oudorp beroepen. Hij werd hiermee de eerste remonstrantse
predikant in het calvinistische Holland en Zeeland. De gevolgen
hiervan waren niet te overzien. De aanstelling kon niet worden
voorkomen noch tenietgedaan.
Ook niet door de stadhouder Maurits, want Oudorp lag in
het gebied waar de Staten van Holland rechtstreeks de scepter
zwaaiden. De kerkelijke provincie probeerde de plaatsing nog te
voorkomen door alle predikanten van de classis de zogenaamde
formulieren van eenigheid te laten onderschrijven, waarbij
zij verklaren zich aan de 'calvinistische' leer te houden. Aris
Volkertsz en met hem enkele andere predikanten weigerden
echter hun handtekening te zetten en bleven uiteindelijk
gewoon in hun functie gehandhaafd. Voor een verder verloop
van het conflict en nadere detaillering verwijzen wij u graag
naar de eerste drie uitgaven van de Kroniek van Oudorp of naar
boeken hierover in het Regionaal Archief.
Het vervolg
Twee wetenswaardigheden over de godsdienstvrijheid zijn nog
het vermelden waard. Zij zijn te vinden in het boekje 'Alkmaar
en zijne geschiedenissen, Kroniek van 1600-1813'. Hoewel de
godsdienstvrijheid wettelijk in 1855 van kracht werd, lezen wij
in deze kroniek het volgende over:
De katholieken in Alkmaar
1609 (Een jaar na beroeping van Aris Volkertsz)
Henricus Loefhus tot eerste pastoor na de Reformatie
aangesteld.
Hij had zijn kerk aan de zuydzijde van de Langestraat, genaamd
het Blaauwe Paard in Ransdorp, het welke naderhant bij
testamente geschreven door notaris Heemskerk op op den 6
November 1645 van Jan Cornelisse Ransdorp is gemaakt ten
behoeve van deze gemeynte tot een eygen kerk. Dit huys is
daarna verkogt en omtrent hetzelve zijn veel moeyelijkheden
opgeresen geweest.
N.B. Tijdens het pastoraat van Reinier Coetenburg (1658
1661) is de kerk verplaatst naar het huis De Blauwe Laan in
de Langestraat, dat in 1673 werd aangekocht. Het Blauwe
Paard werd in 1707 verkocht. In 1730 werd de schuilkerk in de
St.Jacobssteeg ingewijd.
Over pluriformiteit gesproken:
1773 (Op steenworpafstand van het huis van Aris Volkertsz)
Woonden op 't Dronkenoord Zuidzijde naast den anderen ses
perzoonen van verschillende kerkgenootschappen, als op de
Westhoek van de Zoutsteeg Abram Wasthuyzen, remonstrant,
naast hem Jochum Maas, gereformeerd, op die Pieter Smidt,
roomsch, op hem Jan Brugge, luthers, door op Floris Lijnslager,
mennoniet, die door de Kitsteeg wierd gescheiden van Samuel
Emanuel, jood. I
Frits Hoeksema
De Zandhoek in Alkmaar met
het scheepswerfje van Aris Volkertsz
42 KRONIEK VAN OUDORP JUNI 2009