geweest. Sonoy heeft het stadsbestuur laten weten
'onvoldoende invloed te hebben op de bestuurders
van de omliggende dorpen en gehuchten' van Alk
maar. Hij doelde hierbij ongetwijfeld op het grafelij
ke gebied alwaar in en bij de kerk van Oudorp Don
Frederik zijn hoofdkwartier had.
Onbetwist is dat het wassende water de belangrijkste
reden was waarom de Spanjaarden de strijd
uiteindelijk opgaven en op 8 oktober 1573 de stad
Alkmaar lieten voor wat het was.
Oudorp ligt bij Alkmaar. Ergo: Bij Alkmaar begint de
victorie!
Proces godsdienstvrijheid
in gang gezet
De tweede ontwikkeling om Oudorp in
de positie te doen komen voor de kwalificatie
'bakermat van de godsdienstvrijheid' betreft
de opkomst van een vrijzinnige/libertijnse
geloofsrichting. Hoewel deze richting in Holland
en Zeeland officieel niet was toegestaan, deed dit
mede door de steun van de adel toch sluipenderwijs
zijn intrede. In het begin van de zeventiende eeuw
werd dit problematisch toen in 1603 de vrijzinnig-
georiënteerde c.q. libertijnse predikant Arminius
met de nodige moeite als hoogleraar theologie bij
de universiteit in Leiden werd benoemd.
In Alkmaar was begin 17e eeuw de libertijnse
predikant Venator werkzaam en ook in Bergen,
Egmond en Schoorl, alsmede in dorpen rond
Schagen waren reeds enkele libertijnse predikanten
te vinden, onder wie een tweetal met de
naam Volkertsz. Mogelijk is er sprake van een
familieverband met een priester in Koedijk, Jacob
Folckaerts zoons, die rond 1535 in een huis naast de
kerk in Koedijk - dus gelegen in het grafelijke gebied
- woonde. Dit familieverband zou wel eens de reden
kunnen zijn geweest dat in 1603 een zekere Aris
Volkertsz, woonachtig aan het Verdronkenoord te
Alkmaar en van beroep scheepmaker, werd benaderd
om door Venator tot libertijnse predikant te worden
opgeleid.
Deed de plaatsing van Arminius bij de universiteit
in Leiden al de nodige stof opwaaien, gaandeweg
werd de oppositie van de zijde van de calvinisten
over het groeiende aantal libertijnse predikanten
steeds heviger en zodanig dat de overheid er zich
uitdrukkelijk mee ging bemoeien. Arminius zette
zijn denkbeelden op papier, hetgeen resulteerde in
'de zogenaamde stellingen van Arminius'. Hierop
werden de twee partijen uitgenodigd een synode te
houden met het gerezen conflict als belangrijkste
agendapunt. De calvinisten pasten echter de tactiek
van vertraging toe, wetende dat Arminius ernstig
ziek was en niet lang meer zou leven. De zaak
bevond zich nu in een impasse, zelfs na intensieve
overheidsbemoeienis vanuit Den Haag.
In 1608 was de opleiding van Aris Volkertsz
voltooid en kwam er met hem een nieuwe libertijnse
predikant beschikbaar. In Oudorp was nog steeds
de door de prins in 1573 aangestelde baljuw
Simon van Veen actief en de kerk nog niet van een
predikant voorzien. Aangezien een zoon van Venator
getrouwd was met een dochter van de baljuw, moet
de plaatsing van Aris Volkertsz snel beklonken zijn
geweest. En nog maar juist op tijd, want Arminius
overleed al vrij spoedig daarna en wel op 19 oktober
1609.
Oudorp ligt bij Alkmaar. Ergo: Bij Alkmaar begint de
godsdienstvrijheid!
De beroeping van Aris Volkertsz betekende de
lont in het kruitvat van zowel de religieuze als de
openbare wereld. De term burgeroorlog is zelfs
gevallen. Het land zou nog lang in beroering blijven,
maar daarover wellicht in een volgende Kroniek.
Frits Hoeksema
Kroniek van Oudorp
2007
16
