Toen de nood van het Spaanse beleg hoog opge
lopen was, liet de baljuw op advies van de prins
de droogmakerijen in zijn gebied bij Alkmaar
onder water zetten. De Spanjaarden werden zo
gedwongen tot de aftocht. Het luidde het begin
in van de bevrijding van het Spaanse gezag in
ons land, de eerste doelstelling van de prins.
Dezelfde baljuw, Simon van Veen, heeft
35 jaar later ook de tweede doelstelling van de
prins gestalte gegeven. Iti 1608 stelde hij Aris
Volkertsz, een in Alkmaar opgeleide en aan het
Verdronkenoord wonende predikant, aan in de
sinds 1573 protestantse kerk van Oudorp. Aris
werd hiermee de eerste 'remonstrant' in het
calvinistische Holland en Zeeland. Het gevolg
hiervan was een diepgaand conflict met vergaan
de consequenties. De belangrijkste was dat Aris
Volkertsz, zowel met steun van de Alkmaarse
stadsregering als van de Staten van Holland en
Westfriesland niet alleen in Oudorp, maar dat
hij tevens zijn ambt mocht uitoefenen in de
nabijgelegen dorpen en... zelfs in Alkmaar. Want
waar Jan Arentz bij de synode in Embden
in 1571 al bevreesd voor was gebeurde ook
daadwerkelijk: de scheuring werd een feit. In
augustus 1610 moesten de gereformeerde predi
kanten hun plaats alsraan aan de remonstranten,
zo ook in Alkmaar. Wel werd de Alkmaarse
gereformeerden de gelegenheid geboden In het
kerkje van het nabijgelegen grensdorpje Koedijk
een eigen dienst te verzorgen. Deze .situatie zou
duren tot 1619. In dat jaar werd op de synode
van Dordrecht een en ander weer teruggedraaid.
Maar er was intussen wel iets veranderd: het
gedoogbeleid had door dit proces baar intrede
gedaan. Men kan dan ook eerder spreken van
een kleuring. Want na 1619 konden -naast de
remonstranten- ook andere geloofsrichtingen
zich in toenemende mate openlijker manifeste
ren en kleur geven aan het geloofsfirmament.
Het zou te ver voeren de verdere consequenties
hier in detail te vermelden. De vermaarde
theoloog prof. dr. Hendrik us Berkhof heeft dit
in een enkele zin kort en bondig samengevat:
'Het evenwicht van theocratie en tolerantie,
waarop ons land sinds de dagen van Willem van
Oranje aangelegd was, is goeddeels de vrucht
van het remonstrantse conflict'. Het was deze
status quo die na 1619 een klimaat mogelijk
maakte zodanig dat ook andere geloofsrichtin
gen zich nu konden structureren, organiseren
en -zij het aanvankelijk in het verborgene- hun
diensten konden houden. Nadat in 1796 de
scheiding tussen kerk en staat zijn beslag kreeg
werd de sfeer nog meer ontspannen en was de
stap naar volledige godsdienstvrijheid via de
grondwet in 1848 relatief eenvoudig te realise
ren.
Dit was in grote lijnen het verhaal van de
predikant Aris Volkertsz. Hij maakte zich sterk
om de, in 1571 door de Staten vastgestelde en
Kroniek van Oudorp
2006
17
Huis met de koppl door Hf kerk
