HET STARNMEERGEMAAL: MALEN EN BETALEN
Hef inpolderen van Nederland leverde een strijd op met het water, die tot op de dag van
vandaag voortduurt. Die strijd werd in eerste instantie gevoerd met windmolens voorzien
van schepraderen en vijzels, maar later, door de industriële revolutie, werd stoom hier aan
toegevoegd en verrezen er honderden stoomgemalen. Dat aan droge voeten houdeneen
behoorlijk prijskaartje hing en dat het niet bepaald vanzelfging, bewijst het onderstaande
artikel.
Het stoomgemaal gens het water uitsloeg in een hoger
gelegen water, in dit geval het Noordhol-
Een gemaal is simpelweg een inrichting landsch kanaal,
die er voor zorgt dat water naar een hoger
niveau wordt opgevoerd. De hier bedoel- In het kort gezegd is een stoommachine
de inrichting bestond uit een stoomma- de energiebron, een soort motor met
chine, die een pomp aandreef en vervol- een ketel, waarin water wordt gekookt
tot stoom, die in een of meer cilinders
wordt geëxpandeerd. De zich in de cilin
der bevindende zuiger zal door de ex
panderende stoom worden weggedrukt.
Via eenkruk-drijfstangmechanisme wordt
een vliegwiel in beweging gebracht, en
overgebracht op een pomp. Door de op
komst van stoomgemalen verdwenen
successievelijk de meeste windmolens uit
het polderbeeld. Ook het Starnmeer, in
de volksmond 'de Starnmeer', moest daar
aan- of in geloven. Bij de omliggende pol
ders was dat al driftig ingezet, en het pol
derbestuur van de Starnmeer (ca. 621 ha.)
meende niet achter te moeten blijven. Im
mers, de bedrijfszekerheid werd ermee ge
waarborgd. De afhankelijkheid van wind
bleef achterwege, en hoogwater kwam
altijd onverwacht, waarbij het nog maar
afwachten was of 'de wind je makker was'.
Overigens bleef men bij het uitmalen altijd
gebonden aan de hoogte van het buiten
water. Om overschrijding te voorkomen
werd contact onderhouden met collega's
machinisten en molenaars.
Het bestuur van het Waterschap 'De Starn
meer en Kamerhop' ging overstag, mede
door de uitlating van hun adviseurs: "De
6
De molengang aan de Starnmeerdijk.
