SCHENKING NIEUW BOEK UIT DE MUSEUMBIBLIOTHEEK
ZEE-CÖMPAS
Kreupelen en blinden,
Komt laat u verbinden,
Boven bij de grote mast
Kunt gij de meester vinden.
Chirurgijns
E.A. Leuftink. 'Chirurgijns Zee-compas'; de
medische verzorging aan boord van Ne
derlandse zeeschepen gedurende de Gou
den Eeuw.
Dit boek is een schenking uit het legaat van
de vader van Jenny Mulder, samen met en
kele andere boeken over de geschiedenis van
de scheepvaart.
In deze tijden waarin de kosten voor de
zorg dagelijkse kost voor de krantenlezers
vormen, is het interessant te lezen wat de
zorg aan boord in de i7e eeuw betekende.
In de i6e en i7e eeuw moet er een onder
scheid worden gemaakt tussen de docto
res medicinae en de chirurgijns. De eerste
groep was universitair gevormd en de
tweede groep bestond uit ambachtslieden
die als barbier naast hun scheerwinkel het
scheermes ook gebruikte om ader te laten
en andere ingrepen te verrichten. Tussen
beide beroepsgroepen heerste ook een
zekere animositeit, die vooral bestond uit
het arrogant neerzien van de doctores op
de chirurgijns.
Doctores waren nauwelijks bereid aan
te monsteren op de avontuurlijke, maar
gevaarlijke zeerreizen. De ambachtelijk in
gestelde barbiers daarentegen verruilden
vaak hun winkel voor het lucratieve schip.
Honderden chirurgijns monsterden aan in
die periode. Velen stierven onderweg, net
als een deel van de bemanning. Een enke
ling maakte carrière: Jan van Riebeek werd
Gouverneur van Zuid Afrika en Nicolaas de
Graaff werd schout van Egmond, na 50 jaar
scheepschirurgijn te zijn geweest.
Scheepschirurgijn werd je niet zo maar.
Je doorliep de trits leerling -gezel- mees
ter en vooral de meesterproef was een
officieel examen. Vast onderdeel was het
vlijmscherp slijpen van een lancet (zodat
het zonder gerucht door een stuk leer kon
snijden) en het daarmee samenhangend
aderlaten. Het examen voor scheepschi
rurgijn spitste zich toe op scheepsonge
vallen en dus werd aandacht besteed aan
breuken, verbrandingen, schotwonden en
dergelijke. De veel voorkomende ziektes
waren: scheurbuik, rode loop, vlektyfus en
waterzucht. Door de benauwde slaapplek-
ken ontstond er al snel besmetting.
De chirurgijn was niet in alle gevallen
gratis. Ziektes die het gevolg waren van
'Mars en Venus' (vechtpartijen en hoeren-
bezoek) werden niet kosteloos behandeld.
Een aderlating kostte midden i7eeeuw 30
cent. Niet goedkoop als je bedenkt dat een
matroos 50 cent per dag verdiende.
Op oorlogsschepen richtte de chirurgijn
als voorbereiding op het gevecht een ope
ratiekamer in op het dek in de open lucht.
123
Verdeeld in XVI Streken:
Of nauwkeurige verhandeling der
zefthax Sdwp-tx 'hfftv- ZiiXUft,
S'A#i Mms;
I Schcur-buik. IX Zenuwtrekking,
II. Koosr/.en. X. Lammigheid.
Hl. Fleuris- XI Warer-zugt.
I Y. Squinaney. X II. Bloéd-loop.
V. OogontBeking, XIII. Graveel.
VI. Vai-vliezen. X I V. Steen.
V 11, Fierce ijn. X V. Fokken.
VIII. Zinkingen. XVI, Doodliikc Feil
SwütgEv» véïjfïs h>£ aa Zxkmt ms&
Dien Big niet alleen alle Zeevarende en reizende
J,,»,1 v ~<W. -i i '.'"I
,t <h 1 <x it
4m éfn the*
CORNELLS v.,mk- VOORDE.
}»>-- s WaS&ïtof.J»
»<>.-> V O S. I" ft «-rtstsvïft-
T»: ?«tl n r» 8 '- R.O.
By n.-.'- V,x-j e mr«i ft<-«-<>. •-