LEZING OVER GASBRONNEN
We prijzen ons gelukkig dot we Douwe Bortstra bereid hebben gevonden om voor ons een
lezing te houden over het boeiende fenomeen van de 'gasbronnen'. Douwe Bartstra is de des
kundige bij uitstek, het boek 'Gasbronnen in Noord-Holland' is van zijn hand. Het wordt een
lezing met veel leuke details en hij neemt ook bodem-, eigenlijk slootvondsten mee en een
sproeier zoals die onder de productieketel zit. Hieronder een korte samenvatting van de le
zing,
Datum en tijd van de lezing: donderdag 21 oktober 2010; 20.00 uur
Plaats: kerkje in West-Graftdijk
Toegang gratis.
Gasbronnen: gaslicht uit
'brandbaar water'
Noord Holland boven Amsterdam was
vroeger een schiereiland omgeven door
zee. In warme zomers droogden de sloten
uit en er ontstond gebrek aan drinkwater
voor de koeien.. Rond 1830 ontdekte men
dat een pijp tot dertig meter diepte in de
grond geslagen, zoet water gaf. Dat water
kwam ook nog vanzelf omhoog door de
druk van de omringende zeeën. Men be
gon zulke bronnen te slaan in sloten en
oude waterputten. En toen gebeurde er
een onbegrijpelijk ongeluk. Omdat er iets
hersteld moest worden in zo'n put daalde
iemand er in af met een olielamp. Een ge
weldige explosie volgde. Uit oudere verha
len bleek dat er onder westelijk Nederland
gevaarlijk "brandend water" huisde. Een
slimme boer bedacht dat er dus bruikbaar
gas in zulk water zat en dat je het kon ge
bruiken voor verlichting. In 1895 lukte het
om een eerste boerderij van gaslicht te
voorzien als bijproduct van de drinkwater
winning. Binnen de kortste keren werd het
een regionale industrie. Alle rijke boeren,
de dominee, de dokter en de notaris, ieder
een die geld had, liet zich een bron slaan
waar water uit kwam met gas. De steden
hadden kolengas, de polder had brongas
1
ook voor de school, het gemeentehuis de
fabriek of een stukje straat. Pas na 1925 be
gon de elektriciteit de concurrentieslag te
winnen.
Voor de laatste wereldoorlog waren er
ruim 5000 van zulke bronnen, maar de pro
ductie was niet hoog genoeg voor modern
verbruik en bovendien onregelmatig, af
hankelijk van het weer en de stand van het
grondwater. Tenslotte vond de overheid
dat alle bronnen dicht moesten omdat het
water uit de bron slecht zou zijn voor het
milieu. Dat was niet waar en er werd een
vereniging opgericht om de bronnen te
redden. Na acht jaar heeft de vereniging
de strijd gewonnen, maar uit angst voor
hoge boetes hadden erg veel gasbronhou
ders hun bron inmiddels gesloten. Er zijn
nu nog 200 a 300 bronnen over. Ze worden
gebruikt om te koken, te douchen, voor
verwarming en een enkeling heeft een
paar gaslampen in huis.
Een technische opmerking tot slot. Het
Gronings aardgas is thermogeen. Het is
ontstaan uit onderaards vergaste steenkool
en is 300 miljoen jaar oud. Brongas is bio-
geen en één a twee miljoen jaar oud. Het is
ontstaan door anaerobe bacteriewerking
op vooral marien organisch materiaal uit
de ijstijden toen Holland afwisselend zee
en land was.
Douwe Bartstra
29
