De Cock.
Uit: Beeldenstormers en bruggenbouwers
Als u denkt dat religieuze commotie al
leen van deze tijd is: de afscheiding ging
gepaard met grote tegenwerking van de
Hervormde Kerk en de overheid. De over
heid trachtte elk vertoon van vrijkerkelijke
gezindheid de kop in te drukken. Politie
optreden volgde en inkwartiering van
soldaten, treiterijen en zelfs gevangen
schappen. Zij konden niet verhinderen dat
er meer, onderling voortdurend ruziënde
afgescheiden kerkjes ontstonden. In 1839
erkende de overheid de 'christelijk afge
scheiden gemeenten', onder leiding van
Scholte, na een verzoek van Scholte. De'ge
reformeerde gemeenten onder het kruis'
weigerden de overheid om erkenning te
vragen. In 1869 verenigden de afgeschei
denen en de meeste kruisgemeenten zich
in een 'Christelijk Gereformeerde Kerk'.30 De
volgelingen van dominee Ledeboer (de
Ledeboerianen) bleven buiten dit verband.
Deze predikant was in 1840 als hervormd
predikant geschorst, had wel contact met
de afgescheidenen, maar bleef een onaf
hankelijke koers volgen. Hij preekte in het
hele land als 'Leeraar der verstrooide scha
pen'. De psalmberijming uit het einde van
de achttiende eeuw wezen de Ledeboeri
anen af, ze hielden vast aan de zestiende
eeuwse berijming. Ook nu nog wordt die
traditie in een aantal (voornamelijkZeeuw
se) gemeenten voortgezet. Met de chris
telijk gereformeerden samengaan lukte
niet. Zoals een Zeeuwse christelijk gerefor
meerde het uitdrukte:'Wij verschillen met
hen in dit opzicht, dat zij het gevoel, wij het
Woord tot maatstaf nemen'.31
In 1840 werd theologisch Nederland op
zijn kop gezet door de Utrechtse filosoof
Cornelis Willem Opzoomer en Johannes
Henricus Scholten. Zij betoogden dat een
redelijk denkend mens best zonder een
bijzondere openbaring of verlosser kon.
De mens kon zelf in een door goddelijke
wijsheid gedetermineerd universum zelf
standig tot verlossende religieuze kennis
komen. En in 1870 werd de Nederlandse
Protestanten Bond (NPB) opgericht. Een
zich 'vrijzinnig' noemende groep van 'mo
dernen' uit hervormde, remonstrantse, lu
therse en doopsgezinde kring.33
De tijd van Abraham Kuyper naderde.
De doleantie
In 1870 werd Abraham Kuyper in Amster
dam beroepen. Later -in 1879- oprichter
van de eerste politieke partij in Nederland,
de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Kuyper
scheidde de bokken van de schapen, de
gelovigen van de ongelovigen in zijn an
tithese theorie. Met als doel de politieke
en ideologische mobilisering van het or
thodox protestante volksdeel.Typisch kuy-
periaanse leuzen: 'soevereiniteit in eigen
kring', 'gemene gratie' en de calvinistische
'grondtoon van ons volkskarakter'. Het
118
