De nadere reformatie, piëtisme en
bevindelijkheid
Een krachtige onderstroom van beginsel
vaste calvinisten zag dat 'Dordt' niet echt
een blijvende verandering teweeg had
gebracht. Zij streefden naar een 'zuiverder'
kerk. De hoge eisen voor het lidmaatschap,
strenge uitoefening van de tucht, bestrij
ding van alle afgoderij moesten gehand
haafd blijven. Een 'reformatie van de zeden'
moest plaats vinden. De reformatie moest
zich uitstrekken over heel de mens en heel
het leven. Gods woord was normerend
voor alle facetten van het persoonlijk en
maatschappelijke leven. Langzamerhand
ontstond er binnen de gereformeerde kerk
een afzonderlijke beweging, die deze me
ning was toegedaan. Deze beweging, nauw
Voetius.
Uit: Beeldenstormers en bruggenbouwers
verwant met het Engelse puritanisme en
het Duitse piëtisme wordt aangeduid als
de 'Nadere Reformatie'.20 Grondleggers in
Nederland waren de Utrechtse theoloog
Gisbertus Voetius, die in de jaren vijftig
hevig botste met zijn Leidse ambtsgenoot
Johannes Coccejus. Coccejus was juist op
grond van een tekstkritische benadering
van mening dat de bijbel niet op alle pun
ten letterlijk genomen moest worden.2' Iets
meer over de achtergrond.
In Duitsland was in het begin van de ze
ventiende eeuw binnen het lutheranisme
een nieuwe bezinning op de beoefening
van 'pietas' (godzaligheid) op gang geko
men. Er werd gezocht naar binnenkerke
lijke hervorming, soms via conventikels
(gezelschappen van gelovigen) en andere
vormen van lekenvroomheid. De Duitse
piëtisten zochten steun in de Republiek.
Ze vonden aansluiting bij sommige indi
viduele gereformeerde predikanten en
gemeenteleden. Er bestond een verwant
schap tussen de vroomheidsbewegingen
voorkomend onder Duitse lutheranen,
de Engelse puriteinen en de Nederlandse
gereformeerden. Soms wordt de verza
melnaam piëtisten gebruikt. De beweging
was gericht op de bevordering van de 'in
nerlijke beleving' van de kerkelijke leer.
Het persoonlijke én openbare leven moest
geheiligd worden. Rigoureuze kerkelijke
tucht vonden ze noodzakelijk en ze schuw
den de kritiek op de, in hun ogen, te lakse
overheid niet. In de publieke kerk werd het
piëtisme vertegenwoordigd door de bo
ven genoemde'Nadere Reformatie'.22
De Nadere Reformatie betrok Gods
Woord op alle gebieden van het leven, liet
de 'oude' geloofsleer van zonde, verzoe
ning en bekering als norm voor het dage
lijks leven gelden en beoordeelde de gelo
vigen hiernaar.23
In theologisch opzicht plaatste de Nade
re Reformatie zich zonder voorbehoud in
116
