NIEUWE BOEKEN
Nieuw boek in de bibliotheek van
het museum:
Geschiedenis van Nederland; de canon
van ons vaderlands verleden,
G.G. Hellinga.
Zutphen, Walburgpers, derde dr. 2007.
ISBN 978.90.5730.600.6
De commissie die in
opdracht van het Rijk
de canon voor vader
landse geschiedenis
heeft vastgesteld,
kreeg in vakkringen
weinig applaus. Menig
vakgenoot was bang
dat de geschiedenis
opgedeeld was in vijf
tig hapklare brokjes
en dat alles buiten de canon niet maar
aan de orde zou komen in het onderwijs.
Dat is gelukkig niet zo. Natuurlijk is het
aanvechtbaar om wel Eise Eisinga (van
het planetarium in Franeker) op te ne
men en bijvoorbeeld niet P.C. Hooft of
Vondel (van de Muider kring). Maar de
onderwerpen moeten niet gezien worden
als kleine beperkte thema's, maar als
venster op hun tijd. Zo kunnen bij veel
vensters sociale ontwikkelingen worden
behandeld of godsdienstige kwesties.
Veel thema's leiden naar economische
zaken of naar politieke relaties met ons
grote buitenland. De strijd tegen het wa
ter komt in veel vensters aan de orde en
vaak biedt een venster ook uitzicht op
kunst en cultuur, zodat de Muider kring
als vanzelf aan de orde komt.
De auteur, psychiater Hellinga, heeft
de vijftig thema's beschreven als ven
sters op hun tijd.
Als voorbeeld neem ik het hoofdstuk
over Eise Eisinga van het planetarium
te Franeker. Hoe verleidelijk zou het
niet zijn de man en zijn levenswerk te
beschrijven zoals een gids in het museum
aldaar het zou doen. Zo niet Hellinga. Hij
begint het hoofdstuk met de opmerking
dat het vrije denken in de lage landen al
tijd gekaderd was binnen de godsdienst.
Heel langzaam bevrijdt de wetenschap
per zich van het theologisch wereldbeeld.
Een belangrijke fase in deze was de 17° en
18e eeuwse strijd tegen bijgeloof, tegen
vooroordeel, tegen heksenvervolging en
wat daar mee samenhing. De achttiende
eeuwse verlichte geesten propageerden
het primaat van het humanisme en het
heldere denken. In dat kader wordt Ei
singa gepresenteerd, als voorbeeld. Hij
noemt zichzelf een 'liefhebber der waar
heid'. Daar ging het om in de Verlichting
en wel zo dringend dat ruim honderd
jaar later Multatuli (ook een venster!) er
nog de spot mee kon drijven door Bata-
vus Droogstoppel (u weet wel die make
laar in koffie van de Lauriergracht no.
37) op de eerste bladzijde van de Max
Havelaar te laten zeggen: "De waarheid
en gezond verstand. Daar gaat het om.
Voor de Bijbel, maak ik een uitzonde
ring." Daarmee geeft hij ook de spanning
weer tussen de beta-wetenschappers en
de dominees. Natuurlijk beschrijft Hel
linga met enthousiasme het ingenieuze
bouwwerk van deze Fries, maar hij ver
meldt ook dat deze ex-wolkammer later
belastinggaarder werd en als belangrijk
man de kant koos van de patriotten en
vervolgens moest vluchten toen de Oran
gisten gesteund door Pruisische troepen
het land zuiverden van de 'kezen' zoals
hun scheldnaam was. Eisinga kwam na
zeven jaar vluchtomzwervingen terug
in zijn huis, kreeg in 1818 de stadhou
der Willem VI op bezoek (die inmiddels
236
