activiteit heeft wel een deuk(je) in het
vertrouwen van de boeren in hem veroor
zaakt. In 1957 pleitte Schermerhorn tij
dens een debat in de Eerste Kamer voor
nationalisatie van de landbouwgrond.
Hij noemde het in handen van de staat
brengen van die grond een weldaad voor
de boeren. Dat standpunt werd hem door
velen niet in dank afgenomen en Wim
Schermerhorn zegt dat hij het er ook
persoonlijk niet mee eens was. Welis
waar is pacht is volgens hem een heel
interessante financieringsvorm, waarbij
het er weinig toe doet wie de 'landheer'
is. Maar Schermerhorn dacht ten onrech
te dat er geen verband zou zijn tussen de
waarde van de grond en de bestemming.
Willem Schermerhorn noemt in zijn rede
zeer vaak de boerenstand. Kan je in die
tijd spreken over een boerenstandHij zei
in zijn rede verschillende keren dat hij
zijn hoop op de boerenstand gevestigd
had. Wat dat een reële uitspraak of was
er ook sprake van een zekere aandikking
voor een mooie feestrede
In een tijd dat boeren/arbeiders/mensen
die werkzaam waren in de agrarische
verwerking tot en met de hoefsmid, min
stens 50% van de bevolking uitmaakten
mag je zeker spreken van een boeren
stand. In de opmerking van Schermer
horn 'dat hij zijn hoop op die boeren
stand gevestigd had' schuilt een zekere
pathetiek, een aandikking voor de büh
ne. Maar zeker is dat aan boeren bepaal
de karakteristieke eigenschappen kun
nen worden toegedicht. Een grote mate
van elasticiteit, van weerbaarheid bij te
genslagen hoort bij het beroep. Wim
Schermerhorn noemt de landbouwcrisis
van ongeveer 1890 en de crisis van eind
jaren twintig. Voor de opmerking van
Schermerhorn over de veerkracht van de
boeren in Rusland geldt dezelfde pathe
tiek. Bovendien kan Schermerhorn niet
geweten hebben hoe ernstig de situatie
voor de boeren daar was. Hij kreeg die
informatie zeker niet via zijn broer die
toen in Rusland verbleef.
Willem Schermerhorn noemde het be
stuur in het waterschap gedemocrati
seerd. Hoever ging die democratisering
In de tijd van de rede was de situatie ze
ker niet gedemocratiseerd. In de bestu
ren vond je de afstammelingen van de
investeerders terug, de boeren met de
meeste grond. Er was duidelijk sprake
van een bestuurlijke elite. Je kon pas
van een zekere democratisering spreken
toen de katholieken hun emancipatie-
doel hadden bereikt. De 'nieuwe groepen'
vonden wel een plaats in het algemeen
bestuur, maar ze bleven nog lang buiten
het dagelijks bestuur.
Hoe verliep het 'Mansholt-proces' in de
Schermer, het proces van intensivering en
mechanisatie?
Wim Schermerhorn zet allereerst een
kanttekening bij de doelstelling van
Mansholt. Het plan Mansholt, met zijn
schaalvergroting, intensivering en me
chanisatie, was geen plan ter ontwikke
ling van het platteland, maar het was
bedoeld om mensen vrij te maken voor
de industrie. Dat is gelukt. De gevolgen?
In gebieden met een marginale land
bouw waren het eerst de gevolgen van
het proces van intensivering zichtbaar.
In het oude land waren de tuinders de
eersten die geen droog brood meer te ver
dienen hadden. De Schermer had ruimte
voor intensivering en daarmee dus
schaalvergroting, daar verliep het proces
redelijk soepel. Ook zonder ernstige pla
nologische gevolgen, zoals in de Betuwe
waar op de meest vreemde plekken kas-
sentuinbouw ontstond. Konden de boe
ren vrij kiezen? Vrije keuze was er eigen
lijk den duur niet meer. Wim Scher-
mci üorn noemt het voorbeeld van de ver-
159
